Auteurs leerwerkboek
Valesca van Diejen, Wilma de Hoog, Mirjam Nuis-bolink, Jacques van der Pijl, Bas Rompa, Marrit Spijksma, Ineke Stigter, Gerda Verhey, Anita Zwier
Auteurs online leeromgeving
Cecile Bolwerk, John Chantrel, Dieuwke van der Have, Bas Vos (eindredactie)
Beeld
Buro de Kuijper grafisch ontwerp; Mark Retera / Comic House; Overburen.nl; 123RF, Arie Kievit / Hollandse Hoogte; Bart Koetsier / Hollandse Hoogte; Busch Gardens Tampa Bay / Barcroft Media / Reporters; Cherished By Me (Eng); Dierenambulance; Jorgen Caris Fotografie / Hollandse Hoogte; Karin Ligthart ; KCTV5 ; Lemar B.V.; Louis van de Vuurst Images; Museum voor Communicatie; NBD Biblion; Patrick Post / Hollandse Hoogte; Rene Vermeij De Echte Bakker ; REX features Ltd. /Hollandse Hoogte; Shutterstock); Uit: Broergeheim van Emiel de Wild, uitgeverij Leopold ; Uit: Leef je nog? van Karen van Holst Pelekaan, uitgeverij Leopold; Uit: Mara van Luc Descamps; Uit: Nerd alert van Marion van de Coolwijk, uitgeverij De Fontein; Uit: Nerd alert van Marion van de Coolwijk, uitgeverij De Fontein / illustraties Juliette de Wit; Uit: Op de vlucht van Tessa van Schie, uitgeverij Eenvoudig communiceren B.V.; Uit: Theateracademie.nl van Sanne de Bakker, uitgeverij Van Goor; Uit: Vioolmeisje van Leny van Grootel, uitgeverij Holland B.V.; Valerie Kuypers / ANP; Van Dale; Villa Pardoes; www.biosagenda.nl; www.kenjevrienden.nu; www.talententheater.nl.
Fictiefragmenten en gedichten
Breij, Claudia (2010–2012). Mag ik dan bij jou? Utrecht: Breijwerk B.V. Coolwijk, Marion van de & Wit, Juliette de (2010). Nerd Alert! Utrecht: De Fontein. Descamps, Luc (2005). Mara. Hasselt/Amsterdam: Clavis. Grootel, Leny van (2012). Vioolmeisje. Haarlem: Holland. Holst Pellekaan, Karen van (2010). Leef je nog? Amsterdam: Leopold. Kan Hemmink, Henriette (2008). De ontdekking. Hoogeveen: De Eekhoorn. Kruit, Johanna (1989). Vaders. Uit: Als een film in je hoofd. Haarlem: Holland. Krul, Raymond (2004). In Oranje. Hilversum: FC Klap. Oranje, Corien (2011). Kampioen. Heerenveen: Columbus. Os, Erik van (2001). Steen. Uit: Ik was zo’n steentje in jouw schoen. Amsterdam: DiVers. Remmerts de Vries, Daan (2003). Magic Olivier. Amsterdam: Leopold. Rompa, Bas (2002). Zorgen. Uit: Verdwaalkaart. Amsterdam: DiVers. Roosmalen, Cees van (2011). Kracht. Hasselt/Amsterdam: Clavis. Ruiters, Els (2009). Babysit Babes – Chips en zakgeld. Amsterdam: Ploegsma. Samson, Gideon (2010). Ziek. Amsterdam: Leopold. Schie, Tessa van (2012). Op de vlucht. Amsterdam: Eenvoudig communiceren. Soli, Dianne (2012). Thalla. Uit: Poëziespektakel 5, Er zit een feest in mij! Amsterdam: Querido. Wild, Emiel de (2013). Broergeheim. Amsterdam: Leopold. Wilson, Jacqueline (2008). Vriendinnen door dik en dun. Utrecht: De Fontein. Witvliet, Leendert (1998). Experimenten. Uit: Apen kijken. Amsterdam: Querido.
Eindredactie
Eugenia Smit
Auteurs leerwerkboek
Eugenia Smit, Ellis Eerdmans, Wilma de Hoog, Mirjam Nuis-Bolink, Erik van Os, Marrit Spijksma, Ineke Stigter, Gerda Verhey
Auteurs online leeromgeving
Cecile Bolwerk, John Chantrel, Dieuwke van der Have, Bas Vos (eindredactie)
Beeld
123RF; Annabel van der Werf; ANP; Bert Wiersema; BSI en Radboud Universiteit Nijmegen; Cees van Roosmalen; Christien Boomsma; Cliniclowns; D‘Aardappel videoproducties; Frank Ketelaar; Gemeente Utrecht; Getty Images; Hollandse Hoogte; iStockphoto ; Jaap Reedijk ; Julia Arnold; Karin Ligthart; Liane Volgers; Marc van Velzen; Marion van de Coolwijk; Mike Jory (VS); Mobypicture.com; Natuurmonumenten/Ferry Siemensma; NBD Biblion; Nickolay Lamm NTR; Productschap Pluimvee en Eieren (PPE); Robomow; Samantha Williams/www.eyewantcandy.eu); Shutterstock; Tony Wu underwater photography; Trouw/Michel van Elk; Twence/Arthur Riet; Uit: ‘Actie!’ van Marion van de Coolwijk, uitgeverij: De fontein/Tirion; Uit: ‘Air Time’ van Marc van Velzen, uitgeverij Querido; Uit: ‘Als je dit leest, ben ik dood’ van Sally Nicholls, uitgeverij De fontein/Tirion; Uit: ‘Bella Donna’ van Annejoke Smids, uitgeverij Ploegsma; Uit: ‘Bernie King en de magische cirkels’ van Daan Remmerts de Vries, uitgeverij Querido; Uit: ‘Blauw’ van Joyce Pool, uitgeverij Lemniscaat; Uit: ‘Gif!’ van Theo Engelen & Marloes Schoonheim, uitgeverij Leopold; Uit: ‘Ik kan nog steeds niet vliegen’ van Anna Woltz, uitgeverij Leopold; Uit: ‘In Oranje’ van Raymond Krul; Uit: ‘Kauwboy’, film van Boudewijn Koole; Uit: ‘Kracht’ van Cees van Roosmalen, uitgeverij Clavis; Uit: ‘Maaike en Dominico – voor altijd’ van Suzanne Wittpennig, uitgeverij VBK Media; Uit: ‘Mijn bonzend hart’ van Alf Welgermo, uitgeverij Lannoo; Uit: ‘Niets aan de hand’ van Petra Messelink, uitgeverij Columbus; Uit: ‘Schaduwspits’ van Corien Botman, uitgeverij Querido; Uit: ‘Theateracademie.nl’ van Sanne de Bakker, uitgeverij Van Goor; Uit: ‘Tiffany Dop’ van Tjibbe Veldkamp, uitgeverij Lemniscaat; Uit: ‘Verdwijning in Barcelona’ van Bert Wiersema, uitgeversgroep Jongbloed; Uit: ‘Weg uit de Peel’ van Jacques Vriens, uitgeverij Van Holkema & Warendorf; Uit: ‘Zus voor één nacht’ van Christien Boomsma, uitgeverij De vier windstreken;Vemedia BV; Voedingscentrum;www.fotopersburomartindejong.nl; www.media@aeroscraft.com; www.syneo5.nl; www.talententheater.nl.
Fictiefragmenten en gedichten
Boomsma, Christien (2009). Zus voor één nacht. Rijswijk: De Vier Windstreken; Botman,Corien (2005). Schaduwspits! Amsterdam: Querido; Coolwijk, Marion van de (2011). Actie! Utrecht: De Fontein; Deckwitz, Ellen (2012). Brief voor mijn ouders. Uit: Er zit een feest in mij. Amsterdam: Querido; Franck, Ed (2008). Moeder. Uit: Kwam dat zien! Querido’s Poëziespektakel 1. Amsterdam: Querido; Ketelaar, Frank (2004). In Oranje. Den Haag: Kemper Conseil Publishing; Kruit, Johanna (1989). Vaders. Uit: Als een film in je hoofd. Haarlem: Holland; Krul, Raymond (2004). In Oranje. Hilversum: FC Klap; Messelink, Petra (2012). Niets aan de hand. Heerenveen: Columbus; Os, Erik van (2001). Steen. Uit: Ik was zo’n steentje in jouw schoen. Amsterdam: DiVers; Pool, Joyce (2004). Blauw. Rotterdam: Lemniscaat; Roosmalen, Cees van (2011). Kracht. Hasselt: Clavis; Roosbeef. Twijfelaar. Van de cd Omdat ik dat wil. Excelsior Recordings; Veldkamp, Tjibbe (2009). Tiffany Dop. Rotterdam: Lemniscaat; Velzen, Marc van (2009). Air Time. Amsterdam: Querido; Wiersema, Bert (2012). Verdwijning in Barcelona. Heerenveen: Columbus.
Eindredactie
Eugenia Smit
Auteurs leerwerkboek
Polly den Tenter, Taede de Boer, Saarein te Brake, John Chantrel, Mireille Huigens, Marijke van der Hulst, Karin Janssen, Karin van der Kamp, Josine Keppler, Tom Oud
Auteurs online leeromgeving
Mirjam van den Berg (eindredactie), Ingrid Berkers, Robert van Dijk, Valesca van Diejen, Eveline aan de Wiel
Foto's
123RF; A-film; ANP; Armada Productions / Brief voor de koning; Astrid van der Neut; Bert Beelen / Hollandse Hoogte; Buddy Tegenbosch; C. Barton van Flymen / Hollandse Hoogte; Clara Bensen; D’Aardappel Videoproducties; De Jonge Jury / Passionate Bulkboek; Dutch Film Works / Achtste groepers huilen niet; Eddi Aguirre; Fokke & Sukke / Reid, Geleijnse & Van Tol; Greet Beukenkamp; Hollandse Hoogte; John Flanagan / Gottmer uitgeverij; Karin Ligthart; Koen van Weel / ANP ; Liane Volgers; Marc Deurloo; Milou van der Horst / Ina de Groen; Nieuws in de klas; REX features Ltd. / Hollandse Hoogte; Rink Hof / Hollandse Hoogte; Shi Yali / Shutterstock.com; Shutterstock; Sony Pictures Classics / Anne Frank remembered; Splash News and Picture Agency, LLC / Hollandse Hoogte; Susanne Reuling / NSGK; The hungergames; Uit: ‘Broergeheim’ van Emiel de Wildt, uitgeverij Leopold; Uit: ‘IJsbarbaar’ van Rob Ruggenberg, uitgeverij Querido; Uit: ‘Als je dit leest ben ik dood’ van Sally Nicholls, uitgeverij De fontein tirion; Uit: ‘De grijze jager, boek 6, Het beleg van Macindaw’ van John Flanagan, Gottmer uitgeverij; Uit: ‘De hongerspelen’ van Suzanne Collins, uitgeverij Van Goor; Uit: ‘Koepels’ van Mariette Aerts, uitgeverij De vier windstreken; Uit: ‘Mijn allerliefste vijand’ van Milou van der Horst, uitgeverij Ploegsma; Uit: ‘Oliviers dagboek’ van Daan Remmerts de Vries, uitgeverij Leopold / Elzenga; Uit: ‘Pokerface’ de film; Uit: ‘Pokerface’ van Buddy Tegenbosch, uitgeverij Van Goor; Uit: ‘Test’ van Mirjam Mous, uitgeverij Van Holkema & Warendorf; Uit: ‘Ziek’ van Gideon Samson, uitgeverij Leopold; Uit: ‘Zoeken naar Lisa’ van Greet Beukenkamp, uitgeverij Leopold / heruitgegeven bij uitgeverij Ambitium (p. 94); Village Roadshow Pictures / Charlie and the chocolate factory; Wilco van Dijen / Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum.
Fictiefragmenten en gedichten
Beukenkamp, Greet (2007). Zoeken naar Lisa. Amsterdam: Leopold. Collins, Suzanne (2009). De Hongerspelen. Amsterdam: Van Goor. Deckwitz, Ellen (2012). Brief voor mijn ouders. Uit: Er zit een feest in mij. Amsterdam: Querido. Flanagan, John (2009). De Grijze Jager, Boek 6: Het beleg van Macindaw. Haarlem: Gottmer Uitgevers Groep. Florim, Torre en Rebergen, Roos (Downtown Music Benelux). Van cd De Tweede Speeldoos (Ghost!Notes/Excelsior Recordings 2013). Geest, Simon van der (2010). Ik ben een feest. Uit: Wie heeft hier met verf lopen smijten? Amsterdam: Querido. Horst, Milou van der (2008). Mijn allerliefste vijand. Amsterdam: Ploegsma. Ketelaar, Frank (2004). In Oranje. Den Haag: Kemper Conseil Publishing. Kockere, Geert De. Een nieuwe klas.www.facebook.com/geertdecockere. Pijlman, Fetze (2011). Ogen. Uit: Vijf draken verslagen. Amsterdam: Querido. Spiering, Kees (2010). Pups. Uit: Ik wil een naam van chocola. Amsterdam: Querido. Samson, Gideon (2010). Ziek. Amsterdam: Leopold. Tegenbosch, Buddy (2012). Pokerface. Amsterdam: Van Goor.
Illustraties
Buro de Kuijper grafisch ontwerp; Erik Eshuis; Irene Goede; Mark Retera / Comic House; Nozzman; Overburen.nl; Paula Gerritsen.
Eindredactie
Polly den Tenter
Auteurs leeropdrachtenboek
Polly den Tenter, Taede de Boer, Karin Janssen, Karin van der Kamp, Josine Keppler, Marloes Musters, Marijke Potters, Judith van Vugt
Auteurs online leeromgeving
Mirjam van den Berg (eindredactie), Ingrid Berkers, Robert van Dijk, Valesca van Diejen, Eveline aan de Wiel
Foto’s*
123RF (p. 14, 17, 23, 39, 61, 63, 65, 74, 77, 89, 99 (l), 101, 103, 106, 108, 122 (l en r), 143, 150, 173, 181, 225, 226, 229, 243 (2x), 247, 249); A-film (p. 220); Artsemergency (p. 167); Buddy Tegenbosch (p. 11); CPNB (p. 138); De Harmonie (p. 12 (ro)); Ed van Rijswijk (p. 223); Gamma Presse Images / Hollandse Hoogte (p. 47); Internet (p. 41, 241 (2x)); Jan Simoen / uitgeverij Querido (p. 53 (ro)); Karin Ligthart (p. 214, 231); Koen Verheijden / Hollandse Hoogte (p. 131); Lebrecht Music + Arts / Hollandse Hoogte (p. 82); Liane Volgers (p. 32, 200); Lotte Hagen / Dutch Media Uitgevers (p. 179); Polaris Images / Hollandse Hoogte (p. 122 (o)); Quest (p. 162 (o)); Redux Pictures / Hollandse Hoogte (p. 20); Roger Dohmen Fotografie / Hollandse Hoogte (p. 105); Shareif Ziyadat /uitgeverij Moon (p. 95); Shi Yali / Shutterstock.com (p. 160); Shutterstock (p. 77, 79, 81, 120, 161, 183, 203); Simon van der Geest / uitgeverij Querido (p. 137); Uitgeverij De Harmonie (p. 57); Uitgeverij Dutch Media Uitgevers (p. 178); Uitgeverij Facet (p. 12 (rb)); Uitgeverij Lemniscaat (p. 225); Uitgeverij Leopold (p. 141,182, 183); Uitgeverij Moon (p. 94); Uitgeverij Muntinga B.V (p. 12 (lb)); Uitgeverij Querido (p. 53 (lb), 55, 99 (ro), 136); Uitgeverij Terra – Lannoo (p. 12 (lo)); Uitgeverij Van Goor (p. 10, 222, 223); Uitgeverij Van Holkema & Warendorf (p. 15); VI-Images / Hollandse Hoogte (p. 147); www.drinkwataah.com (p. 59); Young Adult Books / Young Crowds (p. 162 (b)).
Fictiefragmenten en gedichten
50 Cent en Moser, Laura (2012). Slagveld. Amsterdam: Moon. Collins, Suzanne (2009). De Hongerspelen. Amsterdam: Van Goor. Deckwitz, Ellen (2012). Brief aan mijn ouders. Uit: Er zit een feest in mij. Amsterdam: Querido. Florim, Torre & Rebergen, Roos (2013). Ik wil dansen met jou. Van de cd: De Tweede Speeldoos. La la la Management. Geest, Simon van der (2012). Spinder. Amsterdam: Querido. Hagen, Hans (2012). Dat alleen. Uit: Hoe angst klinkt. Amsterdam: Querido. Hagen, Lotte (2011). Lekker belangrijk! Amsterdam: Moon. Hassink, Richard (2013). Elke seconde telt. Amsterdam: Van Goor. Kranendonk, Anke en Kranendonk, Lieke (2008). Alles is weg. Amsterdam: Querido. Ketelaar, Frank (2004). In Oranje. Den Haag: Kemper Conseil Publishing. Lieshout, Ted van (2005). Moeder, soms denk ik als ik niet kan… Uit: Mama! Waar heb jij het geluk gelaten? Amsterdam: Leopold. Marie, Sylvie (2011). Echte liefde. Uit: Vijf draken verslagen. Amsterdam: Querido. Pijlman, Fetske (2011). Ogen. Uit: Vijf draken verslagen. Amsterdam: Querido. Simoen, Jan en Dupont, Alice (2010). Ik ben Alice. Amsterdam: Querido. Spiering, Kees (2008). Flat of living dead. Uit: Kwam dat zien! Kwam dat zien! Amsterdam: Querido. Tegenbosch, Buddy (2012). Pokerface. Houten: Van Goor.
Illustraties*
Buro de Kuijper grafisch ontwerp (p. 9, 27, 29, 30, 31, 51, 68, 71-73, 93, 111, 114, 135, 153, 154, 157, 177, 195, 197, 199, 200, 219, 235, 236, 238, 239); Erik Eshuis (p. 83, 145, 246); Karst-Janneke Rogaar (p. 140); Mark Retera / Comic House (p. 25, 248); Overburen.nl (p. 42-43, 84-85, 126-127, 168-169, 210-211, 250-251); Paula Gerritsen (p. 37, 75).
Eindredactie
Polly den Tenter
*De paginanummers tussen haakjes verwijzen naar de vindplaats van het beeld in het leeropdrachtenboek.
Auteurs leeropdrachtenboek
Polly den Tenter, Taede de Boer, Karin Janssen, Karin van der Kamp, Josine Keppler, Marloes Musters, Marijke Potters, Judith van Vugt
Auteurs online leeromgeving
Mirjam van den Berg (eindredactie), Ingrid Berkers, Robert van Dijk, Valesca van Diejen, Eveline aan de Wiel
Foto’s*
A-film (p. 220); AP/Reporters (p. 60); Marijn Olislagers (p. 53); Martien Sleutjes (p. 95); BSI en Radboud Universiteit Nijmegen (p. 106); ByEbby/Marcel van Driel (p. 11); De Jonge Jury/Passionate Bulkboek (p. 141); Hollandse Hoogte (p. 23, 76, 149, 150, 167 (o)); It’s Pure Melatonine (p. 185); Jouw Taal Zijn Taal campagne 2012 Gemeente Rotterdam/YoungWorks (p. 167 (b)); Joyce Pool (p. 223); Karin Ligthart (p. 131, 179 (l), 198, 243, 245); Ina de Groen (p. 179 (r)); Nasa (p. 230); Reuters/Jeff Zelevansky (p. 107); Rob Ruggenberg (p. 137); Shutterstock (p. 17, 19, 38 (6x), 40, 57 (8x), 66, 77 (3x), 79, 81, 98, 99, 101, 105, 108, 120, 144, 147, 160, 161, 173, 183, 187, 203, 208, 215, 229, 244, 246, 247); Teylers Museum Een Zee vol Meerminnen (p. 47); The hunger game (p. 148); Wikimedia Commons (p. 190); www.superhelden.nl (p. 14); Uitgeverij Davidsfonds (p. 139); Uitgeverij De Fontein (p. 10); Uitgeverij De Harmonie (p. 12 (ro)); Uitgeverij Facet (p. 12 (rb)); Uitgeverij Holland bv (p. 94); Uitgeverij Lemniscaat (p. 222, 225); Uitgeverij Leopold (p. 181); Uitgeverij Moon (p. 15); Uitgeverij Muntinga bv (p. 12 (lb)); Uitgeverij Ploegsma (p. 178); Uitgeverij Querido (p. 52, 55, 97, 136); Uitgeverij Terra (p. 180); Uitgeverij Terra – Lannoo (p. 12 (lo)); Uitgeverij Tirion Natuur (p. 62); Uitgeverij Van Holkema & Warendorf (p. 96).
Fictiefragmenten en gedichten
Driel, Marcel van (2011). Superhelden.nl. Utrecht: De Fontein. Os, Erik van (2010). Politiebericht. Uit: Wie heeft hier met verf lopen smijten? Amsterdam: Querido. Lindelauf, Benny (2004). Negen Open Armen. Amsterdam: Querido. Spiering, Kees (2008). Flat of living dead. Uit: Kwam dat zien! Kwam dat zien! Amsterdam: Querido. Ede, Bies van (2011). De band en de meiden. Haarlem: Holland. Mous, Mirjam (2012). Password. Houten: Van Holkema & Warendorf. Lieshout, Ted van (2005). Moeder, soms denk ik, als ik niet kan. Uit: Mama! Waar heb jij het geluk gelaten? Amsterdam: Leopold. Ruggenberg, Rob (2011). IJsbarbaar. Amsterdam: Querido. Hagen, Hans & Monique (2007). Regenboog. Uit: Van mij en van jou. Amsterdam: Querido. Spaan, Henk. Het Olympisch Stadion. stadiongebod.wordpress.com. Horst, Milou van der (2008). Mijn allerliefste vijand. Amsterdam: Ploegsma. Hazelaar, Loes (2011). Een overdosis Xtreem. Tielt: Lannoo. Lucky Fonz III (2010). Jongens. Van cd: Hoe je honing maakt. Top Notch. Ketelaar, Frank (2004). In Oranje. Den Haag: Kemper Conseil Publishing. Pool, Joyce (2013). De castraat. Amsterdam: Querido. Kruit, Johanna (1993). Het geheim van de dichter mag niemand zien. Uit: Vannacht zijn we verdwenen. Mechelen: De Bakermat. Kockere, Geert De. Er is een zoeken. www.facebook.com/geertdecockere.
Illustraties*
Buro de Kuijper grafisch ontwerp (p. 9, 26, 31, 32, 51, 68, 71, 72, 74, 93, 110, 114, 116, 135, 153, 157, 177, 195, 198, 199, 200, 219, 235, 236, 238, 240); Erik Eshuis (p. 82, 83, 145, 241, 249); Evert Kwok (p. 158); Mark Retera/Comic House (p. 25, 248); Overburen.nl (p. 42-43, 84-85, 126-127, 168-169, 210-211, 250-251).
Eindredactie
Polly den Tenter
*De paginanummers tussen haakjes verwijzen naar de vindplaats van het beeld in het leeropdrachtenboek.
Auteurs leerwerkboek
Eugenia Smit, Ria van Adrichem, Janine de Bart, Marcel van den Oever, Jacques van der Pijl, Bas Rompa, Marrit Spijksma, Gerda Verhey, Anita Zwier
Auteurs online leeromgeving
Cecile Bolwerk, John Chantrel, Dieuwke van der Have, Bas Vos (eindredactie)
Foto’s*
123RF (p. 19, 25, 56, 100 (o), 116 (3x), 144, 145, 159 (l, lm), 174 (1, 4, 5)); Albert Heijn (p. 81 (rb)); bol.com (p. 81 (mb)); Cinekid Festival (p. 142); De Reclamefabriek i.o.v. Albron BV (p. 106); Georg Pahl, Bundes Archiv (D) (p. 30); Getty Images (p. 153); Hans Gouwman (p. 100 (b)); Hollandse Hoogte (p. 54, 147, 164); Jan Lankveld / Hollandse Hoogte (p. 151); Jongeren Milieu Actief (JMA) (p. 48); Mark Retera / Comic House (p. 91); My Good Images / Shutterstock (p. 170 (l)); NOC*NSF (p. 83); P&P Transport (p. 81 (o)); Paul Schietekat / High tide heels (2006) (p. 29); PepsiCo Nederland B.V. (p. 81 (lb)); rundarenrun.com (p. 87); Shutterstock (p. 33, 140, 170 (r), 174 (2, 3), 176 (8x)); Shutterstock / squarelogo (p. 46); Streekmuseum De Meestoof, Sint-Annaland (4x) (p. 55); Taalwinkel (p. 50); Tentoo - Payroll Professionals (p. 122); Two Eagles, Troy Bradley (p. 85); Uit: ‘De kwestie Kassandra’ van Alma Post, Uitgeverij Lannoo (p. 76); Uit: ‘Levels & Levens’, van Mariëtte Aerts, Uitgeverij De Vier Windstreken (p. 138); Uit: ‘Test’ van Mirjam Mous, Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum BV (p. 78); Uit: ‘Kruistocht in spijkerbroek’ van Thea Beckman, uitgeverij Lemniscaat (p. 135); Uit: ‘Macaroni’ van M. van Abeelen, Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum BV (p. 10); Uit: ‘Prinsenleven’ van Corien Botman, uitgeverij Querido (p. 13); Uit: ‘Trash’ van Andy Mulligan, Gottmer uitgeverijen (p. 16); Uit: ‘Tunnelkoorts’ van André Boesberg, Uitgeverij Lannoo (p. 73); World Animal Protection (p. 109).
Fictiefragmenten en gedichten
Abeelen, Marjan van (2010). Macaroni. Houten: Van Holkema & Warendorf. Aerts, Mariëtte (2007). Levels & levens. Rijswijk: De Vier Windstreken. Bas, Jan de (2010). De V van vogels. Uit: Querido’s Poëziespektakel 3, Wie heeft hier met verf lopen smijten? Amsterdam: Querido. Beckman, Thea (2011). Kruistocht in Spijkerbroek. Rotterdam: Lemniscaat. Boesberg, André (2008). Tunnelkoorts. Tielt: Lannoo. Botman, Corien (2008). Prinsenleven. Amsterdam: Querido. Geest, Simon van der (2011). Brief. Uit: Zoen me tot ik spin. Amsterdam: Querido. Geest, Simon van der (2013). Spinder. Amsterdam: Querido. Hartman, Evert (1984). Gegijzeld. Rotterdam: Lemniscaat. Jonge, Tanja de (2011). Gonzend gevaar. Haarlem: Uitgeverij Holland. Noort, Selma van (2013). Stiefkind. Amsterdam: Leopold. Os, Erik van (2001). Agenda. Uit: Ik was zo’n steentje in jouw schoen. Amsterdam: DiVers. Pijlman, Fetze (2010). Wat ik zou willen kunnen. Uit: Querido’s Poëziespektakel 3, Wie heeft hier met verf lopen smijten? Amsterdam: Querido. Post, Alma (2007). De kwestie Kassandra. Tielt: Lannoo. Schutten, Jan Paul (2008). Hondensnackbar. Uit: Querido’s Poëziespektakel 1, Kwam dat zien! Kwam dat zien! Amsterdam: Querido. Starik, F. (2012). Brats. In: Trouw, 3-12-2012. Vanacker, Hans (2012). Bus 26. Wielsbeke: De Eenhoorn. Wösten, Hans (2004). Crash. Haarlem: Gottmer.
Illustraties*
Buro de Kuijper grafisch ontwerp (p. 8, 35, 38, 42, 70, 97, 99, 103, 105, 132, 158, 161, 163); Overburen.nl (p. 58, 120, 178); Peter Britsia (p. 93); PPMP Prepress (p. 53, 57, 159 (rm, r)).
Eindredactie
Eugenia Smit
*De paginanummers tussen haakjes verwijzen naar de vindplaats van het beeld in het leeropdrachtenboek.
Auteurs leerwerkboek
Eugenia Smit, Janine de Bart, Valesca van Diejen, Wilma de Hoog, Mirjam Nuis, Marcel van den Oever, Jacques van der Pijl, Bas Rompa, Marrit Spijksma, Ineke Stigter, Gerda Verhey, Linda Vogelesang, Anita Zwier
Auteurs online leeromgeving
Cecile Bolwerk, John Chantrel, Dieuwke van der Have, Bas Vos (eindredactie)
Foto’s*
@HiddenCash’s money / foto: @brino53 (p. 70); ‘Mestreechs leesplenkske’ / Veldeke Krink Mestreech (p. 166); 123RF (p. 33, 35, 37, 47, 68 (b), 71, 81, 82 (2), 83, 88, 112/113, 117, 118, 124, 130, 146, 149, 184, 198 (1), 201, 204, 206, 209, 226 (2), 227, 231, 246, 247 (9x)); 2beoptimized (p. 58 (2)); Aaron Harris / Reuters (p. 60); Albert Heijn (p. 172 (1)); Anna Woltz /uitgeverij Querido (p. 179); ANP (p. 244 (3 en 5)); bambuya.com (p. 89); Barpe Fotografie / Nationale Beeldbank (p. 64); Caroma Industries Ltd (p. 66); Cinekid Festival (p. 226 (1)); Corien Botman / fotograaf: Keke Keukelaar (p. 139); Daniëlle Bakhuis / Uitgeverij Ploegsma (p. 13); Edukans (p. 105); Eeko®, www.eeko.nl (p. 142 (1)); Evert-Jan Daniels (p. 106); Foto Fitis (p. 77); Fred Ernst fotografie (p. 242); Georg Pahl, Bundes Archiv (D) (p. 150); Getty Images (p. 232); Hans Gouwman (p. 198 (3)); Hasbro / Fur Real Friends (p. 197); HEMA (p. 143 (r)); Hep Svadja / www.bionicboot.com (p. 215); Hollandse Hoogte (p. 21, 55 (o), 76, 79, 107, 167, 188, 208 (ro), 221, 229, 230, 240, 244 (4)); Internet (p. 63, 142 (l), 202, 208 (lb)); Johannes Vermeer / Mauritshuis (p. 241); Karin Ligthart (p. 172 (2)); Leidse Glibber / Emile van Aelst (p. 65); Liane Volgers (p. 82 (1)); Lock & Lock (p. 144); Loesje (p. 237 (b)); Luc Daelemans (B) (p. 198 (2)); MIT Media Lab and Fluid Interfaces (p. 155); NOS / Beeld & Geluid (p. 80, 243); Paul Schietekat / High tide heels (2006) (p. 148); REX features Ltd. / Hollandse Hoogte (p. 186); Richard Davids / Duikvereniging De Waterman (p. 192); RTL / fotograaf: William Rutten (p. 244 (2)); Samantha Williams / www.eyewantcandy.eu (p. 24, 161); Sevendays (p. 208 (rb)); Spectra pen / internet (p. 201); Stichting Nedvang (p. 143 (l)); Taalwinkel (p. 163); Uit: ‘Achter de draad’ van Hans Kuyper, uitgeverij Leopold B.V. (p. 110); Uit: ‘Bioboy’ van Inge Misschaert, uitgeverij Eenhoorn (p. 57); Uit: ‘De engel Yannick’ van Do van Ranst, uitgeverij Davidsfonds (p. 183); Uit: ‘De kick’ van Heleen Vreeswijk, uitgeverij van Goor (p. 234); Uit: ‘De tweede viool’ van Lieneke Dijkzeul, uitgeverij Lemniscaat (p. 141); Uit: ‘Doorgeschoten’ van Mirjam Mous, Van Holkema & Warendorf (p. 96); Uit: ‘Een kast vol kleren’ van Corine Naranji, uitgeverij Clavis (p. 138); Uit: ‘Erebos’ van Ursula Poznanski, uitgeverij Lemniscaat (p. 225); Uit: ‘Examendeal’ van Margje Woodrow, Gottmer Uitgevers Groep (p. 95); Uit: ‘Hart van Inkt’ Cornelia Funke, uitgeverij Quierido (p. 223); Uit: ‘Het web’ van Joost Heyink, uitgeverij Van Holkema & Warendorf (p. 12); Uit: ‘Honderd uur nacht’ van Anna Woltz, uitgeverij Querido (p. 178); Uit: ‘Kersenbloed’ van Floortje Zwigtman, uitgeverij De Fontein (p. 99); Uit: ‘Kruistocht in spijkerbroek’ van Thea Beckman, uitgeverij Lemniscaat (p. 220); Uit: ‘Oosterschelde Windkracht 10’ van Jan Terlouw, uitgeverij Lemniscaat (p. 55 (b)); Uit: ‘Prinsenleven’ van Corien Botman, uitgeverij Querido (p. 136); Uit: ‘Spinder’ van Simon van der Geest, uitgeverij Querido (p. 52); Uit: ‘Stapelverliefd’ van Maren Stoffels, uitgeverij Leopold B.V. (p. 94); Uit: ‘Superhelden’ van Marcel van Driel, Uitgeverij De Fontein (p. 15); Uit: ‘Wraak’ van Daniëlle Bakhuis, uitgeverij Ploegsma (p. 10); Wilco van Dijen / Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum (p. 97); WoLKi (p. 18); www.masterskip-wyldeswan.eu (p. 208 (lo)); Youtube / CNA - Speaking Exchange, FCB Brasil and the CNA language school (p. 28).
Fictiefragmenten en gedichten
Bakhuis, Daniëlle (2011). Wraak. Ploegsma. Bas, Jan de (2010). De V van vogels. Uit: Querido’s Poëziespektakel 3, Wie heeft hier met verf lopen smijten?. Querido. Beckman, Thea (1973). Kruistocht in Spijkerbroek. Lemniscaat. Botman, Corien (2008). Prinsenleven. Querido. Funke, Cornelia (2005). Hart van inkt. Querido. Geest, Simon van der (2012). Spinder. Querido. Hagen, Hans (2009). Kippenpest. Uit: Querido’s poëziespektakel 2, Ik wil een naam van chocola. Querido. Heyink, Joost (2003). Het web. Van Holkema & Warendorf. Kessel, Rik van (2014). Zebrapad. Lohues, Daniël (2014). Joezölf. Van de cd: D. Lohues Music / Pennies From Heaven. Mous, Mirjam (2004). Doorgeschoten. Van Holkema & Warendorf. Naranji, Corine (2010). Een kast vol kleren. Clavis. Os, Erik van (2001). Agenda. Uit: Ik was zo’n steentje in jouw schoen. DiVers. Roovere, Eva de (2007). Fantastig toch. Van de cd: De Jager. Universal Music. Schutten, Jan Paul (2008). Hondensnackbar. Uit: Querido’s poëziespektakel 1, Kwam dat zien! Kwam dat zien! Querido. Stoffels,Maren (2013). Stapelverliefd. Leopold. Tellegen, Toon (2008). Opnieuw. Uit: Querido’s poëziespektakel 1, Kwam dat zien! Kwam dat zien!. Querido. Terlouw, Jan (1976). Oosterschelde Windkracht 10. Lemniscaat. Woltz, Anna (2014). Honderd uur nacht. Querido. Woodrow, Margje (2013). Examendeal. Gottmer Uitgevers Groep.
Illustraties*
Buro de Kuijper grafisch ontwerp (p. 8, 35, 38, 42, 70, 97, 99, 103, 105, 132, 158, 161, 163); Overburen.nl (p. 58, 120, 178); Peter Britsia (p. 93); PPMP Prepress (p. 53, 57, 159 (rm, r)).
Eindredactie
Eugenia Smit
*De paginanummers tussen haakjes verwijzen naar de vindplaats van het beeld in het leeropdrachtenboek.
Auteurs leeropdrachtenboek
Polly den Tenter, Ingrid Berkers, Taede de Boer, Saarein te Brake, John Chantrel, Marijke van der Hulst, Josine Keppler, Yol Nederkoorn, Bas Rompa
Auteurs online leeromgeving
Mirjam van den Berg (eindredactie), Ingrid Berkers, Robert van Dijk, Frank den Hond, Valesca van Diejen, Eveline aan de Wiel
Foto’s*:
123RF (p. 17, 34, 39, 63, 96, 144, 147 (2x), 155 (b), 160 (m), 162, 203, 208, 232); Apple Inc. (p. 143); Caja Cazemier (p. 53); Cubify (p. 64); Dorian van Rijsselberghe / fotograaf Richard Langdon (p. 21); Endangered Wildlife Trust (p. 145 (o)); Endre Lund Eriksen (p. 179); EON Productions (p. 64); Gedore / Technag B.V. (p. 124); Getty Images (p. 121); Gijs Wanders / fotograaf Paul Grefkens (p. 95); Greenmotion (p. 47); Hollandse Hoogte (p. 187); Internet (p. 22, 24 (2x), 82, 89, 118); iStockphoto (p. 215); Joelle Charbonneau / fotograaf Pete Stenberg (p. 221); Kunstbende (p. 106); Marian de Smet / Uitgeverij Moon (p. 11); Motorola Mobility (p. 160 (lo)); Samsung (p. 155 (ro)); Shutterstock (p. 76, 155 (o)); Sonos (p. 160 (lb, rb)); Timehop / 123RF (p. 242); Uit: ‘Dat stomme boek’ van Tiny Fisscher, uitgeverij Van Holkema & Warendorf (p. 15 (rb)); Uit: ‘De test’ van Joelle Charbonneau, Karakter Uitgevers B.V. (p. 220); Uit: ‘De zomer waarin mijn vader homo werd’ van Endre Lund Eriksen, uitgeverij Unieboek | Spectrum (p. 178); Uit: ‘Geen bereik’ van Marian de Smet, uitgeverij Moon (p. 10); Uit: ‘Keerzijde’ van Caja Cazemier en Martine Letterie, uitgeverij Ploegsma (p. 15 (lb)); Uit: ‘Oliver’ van Edward van de Vendel, uitgeverij Querido Kinderboek (p. 183); Uit: ‘Pitstop’ van Sanne Parlevliet, uitgeverij Hoogland & Van Klaveren (p. 15 (o)); Uit: ‘Rafels van Rio’ van Gijs Wanders, uitgeverij Lemniscaat (p. 94); Uit: ‘Sterrenlicht’ van Gerda Debyser, uitgeverij Abimo (p. 57); Uit: ‘Trash’ van auteur Andy Mulligan, Gottmer Uitgevers Groep (p. 99); Uit: ‘Verboden Terrein’ van Caja Cazemier, uitgeverij Ploegsma (p. 52); Uit: ‘Wat ik weet’ van Julie Berry, uitgeverij Gottmer (p. 225); Uit: ‘Wereldredders’ van Simon Stranger, uitgeverij Unieboek (p. 136); Uit: ‘Zac & Mia’ van A.J. Betts, uitgeverij Blossom Books (p. 141); Wereld Natuurfonds (p. 145 (b)); Wim Molenaar (p. 209); www.antimoustic.com (p. 131); www.citytrainersdenbosch.nl (p. 191); www.simonstranger.com (p. 137).
Fictiefragmenten en gedichten
Adam, Frank (2001). Waarom ik altijd nee zeg. Amsterdam: Querido. Bas, Jan de (2003). Over de giraffe etc. Uit: Nijlpaard in onzichtbaar Egypte. Sliedrecht: Merweboek. Cazemier, Caja (2004). Verboden terrein. Amsterdam: Ploegsma. Charbonneau, Joelle (2013). De test. Uithoorn: Karakter Uitgevers. Eriksen, Endre Lund (2014). De zomer dat mijn vader homo werd. Houten: Van Goor. Gils, Gust (1982). De pijnfuif. Uit: Uniek onkruid. Antwerpen/Amsterdam: Manteau. Hagen, Hans (1994). Te laat. Uit: Salto Natale. Houten: Van Goor. Kruit, Johanna (1999). Vlinders. Uit: Wie weet nog waar we zijn? Amsterdam: Leopold. Smet, de Marian (2011). Geen bereik. Amsterdam: Overamstel Uitgevers. Stranger, Simon (2014). Wereldredders. Houten: Van Goor. Wanders, Gijs (2014). Rafels van Rio. Rotterdam: Lemniscaat. Wilmink, Willem (2004). Een jongen krijgt een meisjesbrief. Uit: Verzamelde liedjes en gedichten. Amsterdam: Bert Bakker.
Illustraties*
Buro de Kuijper grafisch ontwerp (p. 9, 26, 27, 29, 31, 32, 51, 70,71, 73, 74, 93, 110, 113, 114, 116, 135, 152, 154, 156, 158, 177, 195- 197, 199, 200, 219, 234-239); Hein de Kort / Comic House (p. 248); Overburen.nl (p. 42-43, 84-85, 126-127, 168-169, 210-211).
Eindredactie
Polly den Tenter
*De paginanummers tussen haakjes verwijzen naar de vindplaats van het beeld in het leeropdrachtenboek.
Auteurs leeropdrachtenboek
Polly den Tenter, Taede de Boer, Saarein te Brake, John Chantrel, Marijke van der Hulst, Karin Janssen, Karin van der Kamp, Josine Keppler, Marijke Potters, Bas Rompa
Auteurs online leeromgeving
Mirjam van den Berg (eindredactie), Ingrid Berkers, Robert van Dijk, Frank den Hond, Valesca van Diejen, Eveline aan de Wiel
Foto’s*
123RF (p. 24, 35, 44, 85, 89 (l), 127, 128, 151, 158 (rb), 167, 235, 237, 239 (4x), 249, 251 (3x), 254); Anna Woltz / uitgeverij Querido (p. 227); ANP (p. 66, 67, 137); Aquafresh | BNL / GSK (p. 70 (4 l)); Bruna (p. 155); Corbis / Hollandse Hoogte (p. 23, 110, 221); Dagravit / Vemedia (p. 70 (4 rm)); EA sports (p. 70 (3 lo)); Facebook (p. 89 (r)); Fault in our stars / 20th Century Fox (p. 186); Gideon Samson / fotograaf Joey Buddenberg (p. 11); Hollandse Hoogte (p. 23); Internet (p. 164, 200 (lb, lo)); John Green / fotograaf Ton Koene (p. 185); Karin Ligthart (p. 41, 80, 212); Kevin Brooks / fotograaf Victor Schiferli (p. 55); Liane Volgers (p. 158 (rm, ro)); Makro Nederland / Wikimedia Commons (p. 70 (3 lb)); Mama mia / Shutterstock.com (p. 70 (3 ro)); Marita de Sterck / fotograaf Koen Broos (p. 99); Mosaert.com (p. 153); P&G, Procter & Gamble (p. 200 (r)); Philips (p. 70 (3 rb)); Riekus Reinders / Nationale Beeldbank (p. 195(2)); Rovio Entertainment Ltd. (p. 105); Shutterstock (p. 93, 144, 195 (1), 231); Sonicare / Philips (p. 70 (4 r)); Tiny Fisscher / Van Holkema & Warendorf (p. 143); Uit: ‘Dat stomme boek’ van Tiny Fisscher, uitgeverij Van Holkema & Warendorf (p. 142); Uit: ‘Een weeffout in onze sterren’ van John Green, uitgeverij Lemniscaat (p. 184); Uit: ‘Eleanor & Park’ van Rainbow Rowell, uitgeverij Van Goor (p. 189); Uit: ‘Hart van inkt’ van Cornelia Funke, uitgeverij Querido (p. 59); Uit: ‘Honderd uur nacht’ van Anna Woltz, uitgeverij Querido (p. 226); Uit: ‘iBoy’ van Kevin Brooks, uitgeverij De Harmonie (p. 54); Uit: ‘Joe & ik’ van Mireille Geus, uitgeverij Lemniscaat (p. 147); Uit: ‘Keerzijde’ van Caja Cazemier en Martine Letterie, uitgeverij Ploegsma (p. 103); Uit: ‘Kwaad bloed’ van Marita de Sterck, uitgeverij Querido (p. 98); Uit: ‘Latino King’ van Bibi Dumon Tak, uitgeverij Querido (p. 15); Uit: ‘Overspoeld’ van Gideon Samson & Julius ’t Hart, uitgeverij Querido (p. 10); Uit: ‘Vlam’ van Floortje Zwigtman, uitgeverij Moon (p. 231); Unilever Benelux (p. 150); VARA (p. 21); Wilkinson Sword Hydro 5 / Wilkinson Sword Male (p. 70 (4 lm)); Wjarek / Shutterstock.com (p. 170); www.degroenemeisjes.nl (p. 179).
Fictiefragmenten en gedichten
Brooks, Kevin (2013). iBoy. Amsterdam: De Harmonie. Deel, Tom van (1969). Opstellen. Uit: Strafwerk. Amsterdam: Querido. Samson, Gideon & ‘t Hart, Julius (2014). Overspoeld. Amsterdam: Querido. Scholten, Patty (2003). De kleine dieren van mijn Jeugd. Uit: Traliedieren. Amsterdam: Atlas. Sterck, Marita de (2006). Kwaad bloed. Amsterdam: Querido. Jansen, Tjitske (2013). Als je groot bent. Uit: Het moest maar eens gaan sneeuwen. Amsterdam: Podium. Fisscher, Tiny (2015). Dat stomme boek. Houten: Van Holkema en Warendorf. Vendel, Edward van de (1996). Mager meisje. Uit: Betrap me. Amsterdam: Querido. Green, John (2013). Een weeffout in onze sterren. Rotterdam: Lemniscaat. Rompa, Bas (2001). Tuinbank. Uit: Rode Groente. Amsterdam: DiVers. Woltz, Anna (2014). Honderd uur nacht. Amsterdam: Querido.
Illustraties*
Buro de Kuijper grafisch ontwerp (p. 9, 27, 29, 32, 34, 53, 72, 74, 76, 78, 97, 115, 117, 120, 122, 141, 159-161, 163, 166, 183, 201, 203, 207, 208, 225, 243, 244, 248); Erik Eshuis (p.158 (lb)); Fokke en Sukke (p. 132); Marc Retera / Comic House (p. 114); Overburen.nl (p. 42-43, 86-87, 130-131, 174-175, 216-217); Pat Bagley (p. 111); Paula Gerritsen (p. 109, 126, 211).
Eindredactie
Polly den Tenter
*De paginanummers tussen haakjes verwijzen naar de vindplaats van het beeld in het leeropdrachtenboek.
Auteurs leeropdrachtenboek
Polly den Tenter, Taede de Boer, Saarein te Brake, John Chantrel, Marijke van der Hulst, Karin Janssen, Karin van der Kamp, Josine Keppler, Marijke Potters
Auteurs online leeromgeving
Mirjam van den Berg (eindredactie), Ingrid Berkers, Robert van Dijk, Frank den Hond, Valesca van Diejen, Eveline aan de Wiel
Foto’s*
123RF (p. 35, 39, 65, 85, 99 (l), 127, 128, 147 (b), 153, 158 (rb), 167, 171, 181, 258); Aquafresh| BNL / GSK, Nederland (p. 70 (6, lb)); Bauers zigeuner nacht / AvroTros (p. 252); BBC / Dutch Filmworks, maart 2013 (p. 19); Compeed / Johnson & Johnson (p. 70 (6, rb)); Corbis / Hollandse Hoogte (p. 23, 110, 225); Dagravit / Vemedia (p. 70 (6, lo)); De Gelderlander (p. 193); De nieuwe wildernis / EMS Films (p. 21); Dirk Bracke (p. 99 (r)); Emma van Andel (p. 233); Gesundheitsforderung Schweiz (A) (p. 150 (2x)); Google Images (p. 149 (2x), 158 (rmb, ro)); Henk Braam / Liliane Fonds / Silay, Kameroen (p. 155); Hollandse Hoogte (p. 25, 49, 145 (ro), 170, 255); Karin Ligthart (p. 41, 93); Koninklijke Bibliotheek (p. 133); Liane Volgers (p. 158 (lmb, lmo)); Maria Luisa Carrillo (p. 144); Mary Evans Picture Library Ltd. / Hollandse Hoogte (p. 48); Michael Parcon / Simon and Schuster Publishers (Can) (p. 11); Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport / Nix18 (p. 136); Procter & Gamble (p. 158 lb); Riekus Reinders / Nationale Beeldbank (p. 197 (ro)); Rijksmuseum (p. 243); Shutterstock (p. 197 (lo), 202); Simone de Jong (p. 57); Sonicare / Philips (p. 70 (6, ro)); Spaarnestad Photo / Hollandse Hoogte (p. 112); Stichting Alba Luz / www.weeshuisperu.nl (p. 168); Taalhelden.org (p. 214); Uit: ‘Het pauperparadijs’ van Suzanna Jansen, uitgeverij Balans (p. 188 (l)); Uit: ‘Achter de draad’ van Hans Kuyper, uitgeverij Leopold B.V. (p. 188 (r)); Uit: ‘Bitterzoet’ van Simone de Jong, uitgeverij Dutch Media Books (p. 54); Uit: ‘De eikelvreters’ van Els Pelgrom, uitgeverij Querido (p. 145 (lb)); Uit: ‘De jongen in het Achterhuis’ van Sharon Dogar, uitgeverij De Fontein (p. 189 (r)); Uit: ‘De kinderkaravaan’ van An Rutgers van der Loeff, uitgeverij Ploegsma (p. 237 (2x)); Uit: ‘Geen bereik’ van Marian de Smet, uitgeverij Moon (p. 15); Uit: ‘Hannibal’ van Michael de Cock, uitgeverij Davidsfonds (p. 191); Uit: ‘Hoe duur was de suiker’ van Cynthia Mc Leod, uitgeverij Conserve (p. 189 (l)); Uit: ‘Honderd uur nacht’ van Anna Woltz, uitgeverij Querido (p. 59); Uit: ‘iBoy’ van Kevin Brooks, uitgeverij Harmonie (p. 235); Uit: ‘Ik’ van Margaretha van Andel, uitgeverij Lemniscaat (p. 230); Uit: ‘IQ 140’ van Dirk Bracke en Herman van Campenhout, uitgeverij Abimo (p. 98); Uit: ‘Macaroni’ van Marjan van Abeelen, uitgeverij Van Holkema & Warendorf (p. 147 (o)); Uit: ‘Ready Player One’ van Ernest Cline, uitgeverij Querido’s Uitgeverij BV (p. 241); Uit: ‘Soldaten huilen niet’ van Rindert Kromhout, uitgeverij Leopold B.V. (p. 186); Uit: ‘Stiefkind’ van Selma Noort, uitgeverij Leopold B.V. (p. 103); Uit: ‘Trash’ van Andy Mulligan, Gottmer uitgevers Groep (p. 10); Uit: ‘Wat te doen met 8 miljoen? van Keren David, uitgeverij De Fontein (p. 142); VARA (p. 215); Wikimedia Commons / Pieter Bruegel (p. 45); Wikimedia Commons / Pieter Bruegel de Oude (p. 201); Wikimedia Commons / Rindert Kromwijk (p. 187); Wilkinson Sword Hydro 5 / Wilkinson Sword Male (p. 70 (6, mb)).
Fictiefragmenten en gedichten
Andel, Margaretha van (2014). Ik. Rotterdam: Lemniscaat. Bracke, Dirk en Campenhout, Herman van (2012). IQ 140. Gent: Abimo. Daalen, Maria van (2012). Egidiuslied (vertaling). Uit: Liefde, leven en devotie. Amersfoort: Bekking & Blitz. David, Keren (2012). Wat te doen met 8 miljoen? Utrecht: De Fontein. Deel, Tom van (1969). Opstellen. Uit: Strafwerk. Amsterdam: Querido. Geest, Simon van der (2010). Dissus. Amsterdam: Querido. Jansen, Tjitske (2003). (z.t) De stad is nog stil en (z.t) Als je groot bent (z.t). Uit: Het moest maar eens gaan sneeuwen. Amsterdam: Podium. Jansen, Tjitske (2007). (z.t) Er was Assepoester die het vreemd vond dat de prins dat glazen muiltje, (z.t) Er was een parkeerplaats, mijn broer die me aan het slaan was en een, (z.t) Er was mijn moeder die het vlees braadde voor een mevrouw verderop. Uit: Koerikoeloem. Amsterdam: Podium. Jong, Simone de (2011). Bitterzoet. Amsterdam: Dutch Media Uitgevers. Kromhout, Rindert (2010). Soldaten huilen niet. Amsterdam: Leopold. Mulligan, Andy (2011). Trash. Haarlem: Gottmer Uitgevers Groep. Pelgrom, Els (2008) De eikelvreters. Amsterdam: Querido. Vroegindeweij, Rien (2011). De man van marathon. Uit: Later wordt alles echter. Amsterdam: Nieuw Amsterdam.
Illustraties*
Buro de Kuijper grafisch ontwerp (p. 9, 27, 29, 30, 32-34, 53, 73, 74, 76, 78, 97, 115, 117, 119, 120, 122, 141, 159, 160, 163, 166, 164, 185, 203, 204, 209, 210, 229, 246, 250); Erik Eshuis (p. 151, 158 (lo)); Fokke & Sukke (p. 109); Overburen.nl (p. 42-43, 86-87, 130-131, 175-176, 218-219, 261-262); Paula Gerritsen (p. 100, 126, 213).
Eindredactie
Polly den Tenter
*De paginanummers tussen haakjes verwijzen naar de vindplaats van het beeld in het leeropdrachtenboek.
Auteurs leerwerkboek
Wilma de Hoog, Janine de Bart, Eveline Karelse, Dorine de Kruyf, Marrit Spijksma, Saarein te Brake, Mirjam Tuinder, Anita Zwier
Auteurs online leeromgeving
Margré de Vries, Machteld Harings, Bas Vos (Test jezelf), Mirjam van den Berg (eindredactie Test jezelf)
Foto’s
123RF; ANP; Apple; Art404; 'Be a monkey' Expeditie Robinson, RTL; Bob Bronshoff/HH; check.goedewaar.nl; Cie XY 01 © Christophe Raynaud de Lage (Fr.); Courtesy Edelman PR; Dar N.V./Product Plus Reclamebureau; Debat op 2/Kro-ncrv/dopper; Department of Agriculture; H&M; Hollandse Hoogte; Internet; J.E.F.; Kenneth Dirkzwager; KNVvL; Liane Volgers; Lectrr/Comic House; Martin van Koolhoven; Maurice van Steen; Mounir Toub; Nationale Beeldbank; Nederlandse Vereniging van Banken; Niels Blekemolen; Niloy Banerjee/Socio Technocrat; Nu.nl; RTV Oost; Shutterstock; Silverlit; Stichting Kinderarmoede; SVU; The Hunger Games Mockingjay Part 1; Uitgeverij Arena; Uitgeverij De Fontein; Uitgeverij De Stiep Educatief; Uitgeverij Eenvoudig Communiceren B.V.; Uitgeverij Holland B.V.; Uitgeverij Lemniscaat; Uitgeverij Moon; Uitgeverij Querido; Uitgeverij van Holkema&Warendorf; Vodafone; War Child; WWF; WWJB.
Fictiefragmenten en gedichten
Hermer, Anne-Rose (2012). Schuld. Eenvoudig Communiceren; Hof, Marjolijn en Kuijpers, Iris (2009). Als niemand kijkt. Querido; Pijlman, Fetze (1996). Thuiskomst. Uit: Met duizend blote ogen, 236 gedichten samengesteld door Jan Van Collie. Altiora-Averbode; Kooijman, Mirjam (2011). Het experiment. Eenvoudig Communiceren; Wallis de Vries, Mel (2015). Kil. Uitgeverij De Fontein; Eerhart, Frank (2011). Kuren. Plint.
Illustraties
Infographics:Vulkers Design / Pictomotion Grafieken, puzzels, technische tekeningen: Reclamers Overig: Buro de Kuijper visuele communicatie; Paula Gerritsen; Teun Berserik
Eindredactie
Wilma de Hoog
Auteurs leerwerkboek
Wilma de Hoog, Ria van Adrichem, Janine de Bart, Cecile Bolwerk, Eveline Karelse, Dorine de Kruyf, Marcel van den Oever, Marrit Spijksma, Saarein te Brake, Mirjam Tuinder, Anita Zwier
Auteurs online leeromgeving
Margré de Vries, Bas Vos (Test jezelf), Mirjam van den Berg (eindredactie Test jezelf)
Foto’s
123RF; AMC; Beter Than Pants; Be a monkey; Brabantslandschap; Collectie Reclame Arsenaal; De Leckernij, Enschede; Europese Centrale Bank; Evert Kwok; Fokke & Sukke; Gijs Wanders; Greenpeace; Helen Vreeswijk / Wilco van Dijen Photography; Hersenstichting; High Field Magnet Laboratory, Radboud University; Hollandse Hoogte; Internet; Khalid Boudou; Kosmos Verlag / University Games Europe B.V.; Lex de Lang; Loo van Eck Communicatie | advies & training; Marcel Jurriëns, Boxtel; Marten van Dijl; Martin Hoek, Natuurwerkgroep EnHOe; Mel Wallis de Vries; Michael Arunga / Reuters; Mirjam Mous / Wilco van Dijen; Mustapha Conteh / Summa College; MuZIEum; Nationale Beeldbank; Nederlandse Vereniging van Banken; Netflix; Oldtimerdag Alphen aan den Rijn; Peter de Ruiter; Sevendays; Shutterstock; Stichtingblijgezicht.nl/Voedselbank Haarlemmermeer; Stichting Schriftontwikkeling; Stop Kinderarbeid / hivos.org; Sultan Göksen / https://jufgoksen.com; Uitgeverij Averbode; Uitgeverij de Fontein; Uitgeverij van Goor/Unieboek Spectrum; Uitgeverij van Holkema & Warendorf; Uitgeverij Lemniscaat; Uitgeverij Manteau; Uitgeverij Moon; Uitgeverij Prometheus; Uitgeverij Querido; Youtube; War’ by Stephen Fernandez; WWJB en Vodafone; Xsens
Fictiefragmenten en gedichten
Boudou, Khalid (2013). Iedereen krijgt klappen. Moon; Pijlman, Fetze (1996). Thuiskomst. Uit: Met duizend blote ogen, 236 gedichten samengesteld door Jan Van Collie. Altiora- Averbode; Wallis de Vries, Mel (2015). Kil. Uitgeverij De Fontein; Vendel, Edward van de (1998). 0-0. Uit: Bijna alle sleutels. Querido; Vreeswijk, Helen (2011). Judas. Manteau Jeugd; Kuyper, Sjoerd (1998). Mensen met koffers. Uit: Alleen mijn verhalen nam ik mee. Leopold; Mous, Mirjam (2015). Virus. Van Holkema & Warendorf; Oomen, Francien (2012). Hoe overleeft Rosa in New York? Querido; Assche, Armand van (1978). De hand van mijn vader. Uit: De zee is een orkest. Altiora-Averbode; Wanders, Gijs (2014). Rafels van Rio. Lemniscaat; Frank, Anne (1947). Het Achterhuis. Prometheus Spiering; Kees (2008). Flat of living dead. Uit: Kwam dat zien! Kwam dat zien! Querido.
Illustraties:
Infographics: Vulkers Design / Pictomotion; Grafieken, puzzels, technische tekeningen: Reclamers; Overig: Buro de Kuijper visuele communicatie; Mark Retera / Comic House; Mieke de Haan, Gouda; Paula Gerritsen; Teun Berserik
Eindredactie
Wilma de Hoog
Auteurs leerwerkboek
Polly den Tenter, Hanne Boendermaker, Taede de Boer, Saarein te Brake, Marijke van der Hulst, Karin Janssen, Josine Keppler, Yol Nederkoorn, Bas Rompa
Auteurs online leeromgeving
Margré de Vries, Machteld Harings, Bas Vos (Test jezelf), Mirjam van den Berg (eindredactie Test jezelf)
Foto’s
123RF; Consumentenbond; De Kennis van nu: NTR; De vegetarische slager; Een nieuwe wereld / IJswater; Fotograaf: Ellen ter Braak; Fotograaf: Jota Chabel; Fotograaf: Keke Keukelaar; Fotograaf: S. Rifai – Twitter; Google Streetview; Hendrikx Van der Spek; Hollandse Hoogte, Den Haag; Internet; Iris Boter; KWF Kankerbestrijding; Marc Retera / ComicHouse.nl; Marian de Smet / Uitgeverij Moon; Nationale Beeldbank; Nederlandse Energie Maatschappij; Notuleren.nl; SIRE; Stichting Proefdiervrij; Shutterstock; Uitgeverij Davidsfonds; Uitgeverij Gottmer; Uitgeverij Leopold; Uitgeverij Lemniscaat; Uitgeverij Luijtingh-Sijthoff; Uitgeverij Moon; Uitgeverij Querido; Uitgeverij Unieboek; Uitgeverij van Goor; Volkswagen Smart; YouTube; www.smurf.com
Fictiefragmenten en gedichten
Greet Bilsen (2000). Begin. Uit: Literatuur zonder leeftijd nr. 53. Amsterdam: Ibby Nederland. Boter, Iris (2016). Mislukt. Amsterdam: Van Goor. Botman, Corien (2015). Boyd was hier. Amsterdam: Querido. Gerlach, Eva (2003). Niks aan. Uit: Niets Bestendiger. Amsterdam: Arbeiderspers. Coninck, Herman de. P. (2008) Uit: De Gedichten. Amsterdam: Arbeiderspers. Drs. P. (2015) Hoog hè, die berg daarginds. Uit: Troika hier, troika daar. Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar. Heiden, van der, Alex (1990). Er was eens een kaasboer in Gouda Uit: Hier ligt Poot, hij is dood: de kortste Nederlandstalige gedichten. Utrecht: Veen. Kruit, Johanna (2002). Woorden Uit: De maan begon te schijnen. Amsterdam: Leopold. Moeyaert, Bart (2003) Sterk. Uit: Verzamel de liefde. Amsterdam: Querido. Nieuwenhof, Juultje van den (2015). Delete. Amsterdam: Overamstel. Pijlman, Fetze (1989). Thuiskomst. Uit: Mijn pen krast al even dwaas. Houten: Unieboek | Het Spectrum. Sax, Aline (2005). Grensgangers. Hasselt: Clavis. Scholten, Patty (1997). Oude dames. Uit: Ongekuste kikkers. Amsterdam: Atlas. Smet, Marian De (2012). Rotmoevie. Amsterdam: Moon. Tahir, Sabaa (2016) Vuur en as 1 – De heerschappij van de Maskers. Amsterdam: Luijtingh Sijthoff. Vendel, van de, Edward & Looman Roy (2015). Het kankerkampioenschap voor junioren. Amsterdam: Querido. Walraven, Esther (2016) Daan & Nadia. Amsterdam: Van Goor. Wild, de, Emiel (2015) Wie ik ben. Amsterdam: Leopold.
Illustraties
Grafieken, puzzels, technische tekeningen: Reclamers; Overig: Buro de Kuijper; Paula Gerritsen; Pat Bagley, Utah (VS); Reid, Geleijnse & Van Tol
Eindredactie
Polly den Tenter
Auteurs leeropdrachtenboek
Polly den Tenter, Taede de Boer, Medy van Boxtel, Saarein te Brake, Marijke van der Hulst, Karin Janssen, Karin van der Kamp, Josine Keppler, Marijke Potters
Auteurs online leeromgeving
Mirjam van den Berg (eindredactie), Ingrid Berkers, Robert van Dijk, Frank den Hond, Valesca van Diejen, Eveline aan de Wiel
Foto’s*
123RF (p. 23, 24, 25, 36, 40, 46, 78, 81, 89, 105, 147, 150, 163, 231); AP / Hollandse Hoogte (p. 171); Bart Moeyaert / fotograaf: Diego Franssen (p. 127); BosBros BV (p. 111); Carline Dekker / fotograaf: Sacha de Boer (p. 85); Clavis Uitgeverij Hasselt-Amsterdam-New York, 2016 (p. 137); Ernest van der Kwast / fotograaf: Keke Keukelaar (p. 223); Esther Gerritsen / fotograaf: Keke Keukelaar (p. 95); Froukje van der Ploeg / fotograaf: Eduard Dieters (p. 211); Getty Images (p. 184); Hollandse Hoogte (p. 124 (3x), 140); Internet (p. 195); Isabel Hoving / fotograaf: Chris van Houts (p. 11); Kerim Göçmen / fotograaf: Bart Koetsier (p. 181); Marsha Plug (p. 126 (r)); Menno Wigman / fotograaf: Daniel Cohen (p. 251); NIOD / Beeldbank WO2 (p. 57 (b)); Peter Hilz / Hollandse Hoogte (p. 153); rtvUtrecht (p. 67); Shutterstock / bewerking: PPMP Prepress (p. 167); SIRE (p. 174); Ted van Lieshout (p. 169); Tom Lanoye (p. 43); Uit: ‘Allemaal willen we de hemel’ van Els Beerten, uitgeverij Querido (p. 57 (o)); Uit: ‘Boyd was hier’ van Corien Botman, uitgeverij Querido (p. 141); Uit: ‘De een na laatste dood van het meisje Capone’ van Isabel Hoving, uitgeverij Querido (p. 10); Uit: ‘De IJsmakers’ van Ernest van der Kwast, uitgeverij De bezige bij (p. 222); Uit: ‘De jongen, het stof’ van Lotte Lentes, uitgeverij Wintertuin (p. 139); Uit: ‘De zee zien’ van Koos Meinderts, uitgeverij De Fontein (p. 99); Uit: ‘Die foto waar ik niet op sta’ van Do van Ranst, uitgeverij Davidsfonds (p. 15); Uit: ‘Dorst’ van Esther Gerritsen, uitgeverij Moon (p. 94); Uit: ‘Elke dag een druppel gif’ van Wilma Geldof, uitgeverij Moon (p. 52); Uit: ‘Ik ben bij je’ van Lorna Minkman, uitgeverij Clavis (p. 136); Uit: ‘Kartonnen dozen’ van Tom Lanoye, uitgeverij Prometheus (p. 227); Uit: ‘Kom hier dat ik u kus’ van Griet Op de Beeck, uitgeverij Prometheus (p. 97); Uit: ‘Liefde of bedrog?’ van Rachael Thomas, Harlequin Enterprises Ltd (p. 224); Uit: ‘Nederland, een objectief zelfportret in 51 voorwerpen’ onder redactie van Wim Brands en Jeroen van Kan, uitgeverij Balans (p. 192); Uit: ‘Oliver’ van Edward van de Vendel, uitgeverij Querido (p. 13); Uit: ‘Rode Kornoeljes’ van Kerim Göçmen, uitgeverij Van Oorschot (p. 180); Uit: ‘Turis’ van Özcan Akyol, uitgeverij Prometheus (p. 185); Wilma Geldof / fotograaf: Rob van Weegen (p. 53); Wim Dijkshoorn / fotograaf: Dick van Aalst (p. 232); WOMEN Inc. het reclamebureau KesselsKramer (p. 108 (o)); WWF Belgium (p. 142).
Fictiefragmenten en gedichten
Carline Dekker (2015). Waar mensen niet meer naar vragen en ik niet meer over vertel. Uit: Daarom ben ik hier. Amsterdam: Prometheus; Wilma Geldof (2014). Elke dag een druppel gif. Amsterdam: The House of Books en Moon; Eva Gerlach (2003). Niks aan. Uit: Niets bestendiger. Amsterdam: De Arbeiderspers; Esther Gerritsen (2014). Dorst. Amsterdam: De Geus | Singel Uitgeverijen; Kerim Göçmen (2015). Rode Kornoeljes. Amsterdam: Van Oorschot; Marijke Hanegraaf (2006). Onwezenlijk. Uit: Proefsteen. Amsterdam: De Arbeiderspers; Ingmar Heytze (2016). Shy effects. Uit: Alle goeds. Amsterdam: Podium; Isabel Hoving (2015). De een na laatste dood van het meisje Capone. Amsterdam: Querido; Annemarie Kok (2013). Stil aan een hek. Uit: Daar begint de poëzie. Amsterdam: Van Gennep; Ernest van der Kwast (2015). De ijsmakers. Amsterdam: De Bezige Bij; Tom Lanoye (2005). Programma Uit: De meeste gedichten. Amsterdam: Prometheus; Lotte Lentes (2015). De jongen, het stof. Nijmegen: Literair Productiehuis Wintertuin; Ted van Lieshout (2010). Geoorloofd. Uit: Hou van mij. Amsterdam: Leopold; Lorna Minkman (2015). Ik ben bij je. Amsterdam: Clavis; Bart Moeyaert (2008). Nieuwstad 14. Uit: Gedichten voor gelukkige mensen. Amsterdam: Querido; Griet Op de Beeck (2014). Kom hier dat ik u kus. Amsterdam: Prometheus; Froukje van der Ploeg (2013). Eerst. Uit: Zover. Amsterdam: Nieuw Amsterdam; Edward van de Vendel (2015). Oliver. Amsterdam: Querido; Menno Wigman (2001). Misverstand. Uit: Zwart als kaviaar. Amsterdam: Bert Bakker; Driek van Wissen (1987) Joris. Uit: De volle mep. Amsterdam: Bert Bakker.
Illustraties*
Buro de Kuijper visuele communicatie (p. 9, 29, 30, 32, 34, 51, 71, 73, 74, 76, 93, 112, 114, 116, 118, 135, 154, 157, 159, 160, 179, 198, 199, 201, 202, 221, 237, 238); Cheyenne Goudswaard (p. 245); Fokke & Sukke (p. 121); Images from ‘Man meets Woman’ by © Yang Liu, published by © TASCHEN, 2014, ISBN 9783836553988 (p. 108 (b)); Marcel Jurriëns (p. 126 (l)); Overburen.nl (p. 170, 252-253); Thijs Hannaart (p. 212).
Eindredactie
Polly den Tenter
*De paginanummers tussen haakjes verwijzen naar de vindplaats van het beeld in het leeropdrachtenboek.
Auteurs leeropdrachtenboek
Polly den Tenter, Taede de Boer, Medy van Boxtel, Saarein te Brake, Marijke van der Hulst, Karin Janssen, Karin van der Kamp, Josine Keppler, Marijke Potters
Auteurs online leeromgeving
Mirjam van den Berg (eindredactie), Ingrid Berkers, Robert van Dijk, Frank den Hond, Valesca van Diejen, Eveline aan de Wiel
Foto’s*
123RF / bewerking: PPMP Prepress (p. 218); 123RF (p. 19, 49, 86, 136, 153, 159, 183, 204, 217, 239, 246, 258); Allard de Witte / Hollandse Hoogte (p. 133); Anna van Kooij Fotografie (p. 264); AP | Associated Press / Hollandse Hoogte (p. 25, 244); Arend Knibbe (p. 179); BBNC uitgevers bv (p. 24); Bert Spiertz / Hollandse Hoogte (p. 265); BosBros BV (p. 72); Corbis / Hollandse Hoogte (p. 81, 93, 113); DDB Group (p. 149); E. van de Vendel (p. 11); Ellen Jeurissen - Studio L (p. 99); Elvin Post, Dame blanche (Amsterdam: Ambo/Anthos, 2015) (p. 103); Endangered Wildlife Trust (p. 148 (o)); Fotografie Patricia Börger (p. 143); Harlequin / HarperCollins Holland (2x) (p. 13); Jaco Klamer / Hollandse Hoogte (p. 55); Joost J. Bakker, Wikimedia / bewerking: De Speld (p. 156); Maartje Geels / Hollandse Hoogte (p. 189); MI-7 Media Intelligence (p. 177); NASA/ REX Shutterstock / Hollandse Hoogte (p. 241); Nine Network - The Today Show (p. 112); Overamstel Uitgevers (p. 54, 98); Patrick Harderwijk / Hollandse Hoogte (p. 45); Peter Boer / Hollandse Hoogte (p. 233); Peter Hilz / Hollandse Hoogte (p. 160); Querido kinderboeken (p. 147); Robin Utrecht / Hollandse Hoogte (p. 82); Roel Burgler / Hollandse Hoogte (p. 89); Shutterstock / bewerking: PPMP Prepress (p. 174); Shutterstock (p. 22, 42); Singel Uitgeverijen (p. 58, 235, 237); Stichting CPNB (p. 193); Stijn Rademaker / Hollandse Hoogte (p. 129); Ton Poortvliet / Hollandse Hoogte (p. 223); Uitgeverij De Bezige Bij (p. 188, 192); Uitgeverij De Geus (p. 59, 142); Uitgeverij Prometheus (p. 15, 101, 107, 232); Wereld Natuurfonds (p. 148 (b)); Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit (p. 115); WPG Kindermedia (p. 10).
Fictiefragmenten en gedichten
Amatmoekrim, Karin (2012) Het gym. Amsterdam: Prometheus. Anker, Robert (2011) De tijd. Uit: In het westen, de laatste trans. Amsterdam, Singel uitgeverijen. Appel, René (2010) Loverboy. Amsterdam: Anthos. Bordewijk, F. (1934) Bint, roman van een zender. Den Haag: Nijgh & van Ditmar. Deelder, Jules (1997) In de schemer Uit: Het lot van de eenhoorn. Amsterdam: De Bezige Bij. Goemans, Anne-Gine (2013) Glijvlucht. Breda: World Editions| Colibri. Grunberg, Arnon (2008) Tirza. Amsterdam: Singel uitgeverijen. Heytze, Ingmar (2002) Rietveldzit. Uit: Het ging over rozen. Amsterdam: Podium. Knibbe, Hester (2015) Ja. Uit: Archaïsch de dieren. Amsterdam, Singel uitgeverijen. Moeyaert, Bart (2006) As is steen. Uit: Verzamel de liefde. Amsterdam: Querido. Nasr, Ramsey (2013). Hier komt de poëzie. Uit: Mi have een droom. Amsterdam: De Bezige Bij. Nieuwenhof, van den, Juultje (2015) Delete, Amsterdam: Overamstel Uitgevers. Perquin, Ester Naomi (2012) Gesprek. Uit: Celinspecties. Amsterdam: Van Oorschot. Tellegen, Toon. (2014) Hoeveel. Uit: De werkelijkheid. Amsterdam: Singel uitgeverijen. Vendel, Edward van de (2015). Oliver. Amsterdam: Querido. Wieringa, Tommy (2005). Joe Speedboot. Amsterdam: De Bezige Bij. Wieringa, Tommy (2012). Dit zijn de namen. Amsterdam: De Bezige Bij. Zwigtman, Floortje (2014) Vlam. Amsterdam: Moon.
Illustraties*
Buro de Kuijper grafisch ontwerp (p. 9, 30, 32, 34, 35, 53, 74, 75, 77, 79, 97, 117, 118, 121, 123, 141, 162, 163, 166, 167, 187, 205, 208, 210, 211, 231, 248, 249, 251, 252); Fokke & Sukke / Reid, Geleijnse & Van Tol (p. 128); Mark Retera / ComicHouse.nl (p. 203); Overburen.nl (p. 221); Paula Gerritsen (p. 40, 126).
Eindredactie
Polly den Tenter
*De paginanummers tussen haakjes verwijzen naar de vindplaats van het beeld in het leeropdrachtenboek.
Auteurs Jaarkatern
John Chantrel, Esther Heurter, Jolieke Piët, Paulien Sigmans, Emilie van 't Hoff, Lotte van den Ouden
Vormgeving
Uitgeverij Malmberg i.s.m. Buro de Kuijper visuele communicatie
Redactie
Verwoord tekst & redactie, Bureau Sproet
Beeldverwerving
Buro de Kuijper visuele communicatie, Myra Muller
Foto omslag
Hollandse Hoogte
Foto’s
Aksonov/E+/Getty Images, Donald Iain Smith/Photodisc/Getty Images, Kyodo News/Gett Images, mbbirdy/E+/Getty Images, Stringer/AFP/ANP, VI Images/HH, Weedezign/iStock, Westend61/Getty, Images, Wikimedia Commons by FacemePLS 87, Wikimedia Commons by Flowizm 11, Hollandse Hoogte 24, 26, 28, 30, 57, 78, Istockphoto 15, Shutterstock 8, 17, 18, 19, 23, 33, 35, 36, 41, 42, 44, 47, 49, 51, 54, 58, 63, 64, 67, 68, 71, 72, 76, 83, 93
Bronvermeldingen teksten
H1
Kronenburg, J. (2017, 18 april, geactualiseerd, 2018, 8 juni) Gewoon een game of echte sport? Geraadpleegd op 28 september 2018, van https://www.allesoversport.nl/artikel/esports-gewoon-een-game-of-echte-sport/
Boevink, W. (2014, 3 september). Weelderig het water op. Geraadpleegd 28 september 2018, van https://www.trouw.nl/home/weelderig-het-water-op~a1fc46a5/
Rdc (2013, 4 juni) Is schaken een sport?, De Standaard, geraadpleegd op 28 september 2018, van http://www.standaard.be/cnt/dmf20130604_039
Misset, R. ( 2018, 3 september) Tennis als modeshow. De Volkskrant
H2
Dupuy, L. (2018, 14 december) Robot schrijft Harry Potter boek. Geraadpleegd op 18 december 2018, van https://www.nrc.nl/nieuws/2017/12/14/de-magie-vanai-robot-schrijft-harry-potter-verhaal-a1584917
Van de Sype, K. (2017, 1 augustus) Robots Alice en Bob beginnen geheimtaal:experiment stilgelegd. Geraadpleegd op 16 december 2018, van https://www.ad.nl/wetenschap/robots-alice-en-bob-beginnen-geheimtaal-experiment-stilgelegd~ac939eec/
(2017, 14 april) Hoe zelflerende robots al onze vooroordelen overnemen. Geraadpleegd op 10 december 2018, van https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/hoe-zelflerende-robots-al-onze-vooroordelen-overnemen~bc45e3a4/
Post, G. (2013). Het geletterde brein. Psychologiemagazine.nl. Geraadpleegd op 22 januari 2015, https://www.psychologiemagazine.nl/artikel/het-geletterde-brein/
Smit, M. (2014). Groot Dictee - instinkers met een streepje. De Volkskrant.
H3
Campagne, M. (2015, 7 juli). Samen Alleen op de Wereld: De Duistere Kant van Social Media (Deel II). Geraadpleegd op 14 februari 2016, http://www.psyblog.nl/2015/07/07/duistere-kant-social-media-ii/
Van Walsum, S. (2018, 5 september) Sociale media maken onze vriendschappen intiemer. Geraadpleegd op 1 december 2018 van https://www.volkskrant.nl/wetenschap/-sociale-media-maken-onze-vriendschappen-intiemer-~bfc8154e/
Vervoort, J. (2018, 3 augustus) De leugen verpakt als waarheid. Geraadpleegd 10 december 2018 van http://www.standaard.be/cnt/dmf20180802_03645381
Halkes, J. (2015, 11 november). Social media nekt taalvaardigheid, Metro. Geraadpleegd op 6 februari 2016, http://www.metronieuws.nl/binnenland/rotterdam/2015/11/column-aboutaleb-social-media-nekt-taalvaardigheid
Schlikker, R. (2015, 12 augustus). Wie veel op social media zit, gaat denken dat de hele wereld rimpelloos is, Het Parool. Geraadpleegd op 14 februari 2016, http://www.parool.nl/kunst-en-media/wie-veel-op-social-media-zit-gaat-denken-dat-de-hele-wereld-rimpelloos-is~a4119236/
Slob, M. (2015, 29 november). Privacy in gevaar? Welnee, die oerbehoefte laten we ons niet afpakken, de Volkskrant. Geraadpleegd op 20 februari 2016, http://www.volkskrant.nl/opinie/privacy-in-gevaar-welnee-die-oerbehoefte-laten-we-ons-niet-afpakken~a4196461
Van Teeffelen, K. (2015, 19 september). Die blootfoto's, nou en?, Trouw. Geraadpleegd op 21 februari 2016, http://www.trouw.nl/tr/nl/5133/Media-technologie/article/detail/4145643/2015/09/19/Die-blootfoto-s-nou-en.dhtml
H4
Khaled, Y. (2012, 22 februari). Nooit meer vroeg naar school. Geraadpleegd op 8 februari 2016, http://www.dekennisvannu.nl/site/artikel/Nooit-meer-vroegnaar-school/6281
Jagers, J. (2016, 3 februari) Factchecker. Geraadpleegd op 18 februari 2016. Knack.
Meijer, J. (2015, 12 januari) Latere schooltijden zinloos voor pubers. NRC Handelsblad, p. 17.
Oomen, E. (2016, 12 februari) Vroeg op is het nieuwe uitslapen. PZC.
H5
Jansen, M (2015, 2 juli). Sterke taal heeft meer impact. Geraadpleegd op 9 september 2016, https://www.nemokennislink.nl/publicaties/sterke-taal-heeftmeer-impact
Meijles, S. (z.d.). Interessante tekst schrijven: hoe doe je dat? Geraadpleegd op 15 oktober 2016, http://www.protaal.nl/interessante-tekst/
NOS op 3 Zeg geen toedels tegen je docent, http://nos.nl/op3/artikel/2055759-zeg-geen-toedels-tegen-je-docent.html
Rundervoort, M. en Tiggeler, E. (2014). Beter in e-mails schrijven. Amsterdam: Academic Service.
(2015, 25 december). Hoe concreter, hoe beter? Geraadpleegd op 10 oktober 2016, http://bt.ruhosting.nl/hoe-concreter-hoe-beter/
Auteurs Jaarkatern
John Chantrel, Esther Heurter, Jolieke Piët, Paulien Sigmans, Emilie van 't Hoff, Lotte van den Ouden
Vormgeving
Uitgeverij Malmberg i.s.m. Buro de Kuijper visuele communicatie
Redactie
Verwoord tekst & redactie, Bureau Sproet
Beeldverwerving
Buro de Kuijper visuele communicatie, Myra Muller
Foto omslag
Hollandse Hoogte
Bronvermeldingen teksten
H1
Kas, A. (2018, 30 augustus) E-sporters veroveren de hele wereld. Geraadpleegd op 15 oktober 2018 van https://www.nrc.nl/nieuws/2018/08/30/e-sporters-veroveren-de-hele-wereld-a1614766
De vries, M. (2018, 4 juni) Uiteindelijk levert goede gymles geld op. Geraadpleegd op 11 oktober 2018 van https://www.trouw.nl/samenleving/uiteindelijk-leveren-goede-gymlessen-op-basisscholen-geld-op~ac3761ed/
Vis, C. (2018, 13 juni) Van sportschool naar sportschool hoppen, is dat gezond? Geraadpleegd op 11 oktober 2018 van https://www.nrc.nl/nieuws/2018/06/13/van-sportschool-naar-sportschool-hoppen-is-dat-gezond-a1606443
Wynia, S. (2017, 7 juli) U bent uw hobby. Geraadpleegd op 14 oktober 2018 van https://www.elsevierweekblad.nl/opinie/opinie/2017/07/u-bent-uw-hobby-95064w/
Gerritsen, E. (2018, 5 oktober) Ik heb geen burn-out gekregen omdat ik op een dag op het briljante idee kwam om met mijn interessante hobby’s te stoppen. Geraadpleegd op 6 oktober 2018 van https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/ik-heb-geen-burn-out-gekregen-omdat-ik-op-een-dag-op-het-briljante-ideekwam-om-met-mijn-interessante-hobby-s-te-stoppen~b08e5f8b/
H2
(2018, 29 maart, aangepast: 2018, 1 mei). Je bent nooit te oud om een vreemde taal te leren. Geraadpleegd op 14 oktober 2018 van https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/4132551/je-bent-nooit-te-oud-om-een-vreemde-taalte-leren
(2017, 7 november) Gebruik van woorden als 'echt' en 'ongelooflijk' wijst op stress. Geraadpleegd op 15 oktober 2018 van https://www.nu.nl/wetenschap/4996898/gebruik-van-woorden-als-echt-en-ongelooflijk-wijst-stress.html
Vlasbom, D. (2018, 18 januari) Zij hebben veel woorden voor geur, omdat ze jagen. Geraadpleegd op 14 oktober 2018 van https://www.nrc.nl/nieuws/2018/01/18/zij-hebben-veel-woorden-voor-geur-omdat-ze-jagen-a1588898
Wat is afasie? Geraadpleegd 14 oktober 2018 van https://www.afasie.nl/new/?-cat=afasie&nr=3.
Van Maris, B. (2017, 3 augustus) Wonderlijke waantaal. Geraadpleegd op 15 oktober 2018 van https://www.nrc.nl/nieuws/2017/08/03/wonderlijke-waantaal-12353404-a1568900.
H3
Campagne, M. (2015, 7 juli). Samen Alleen op de Wereld: De Duistere Kant van Social Media (Deel II). Geraadpleegd op 14 februari 2016, http://www.psyblog.nl/2015/07/07/duistere-kant-social-media-ii/.
Van Walsum, S. (2018, 5 september) Sociale media maken onze vriendschappen intiemer. Geraadpleegd op 1 december 2018 van https://www.volkskrant.nl/wetenschap/-sociale-media-maken-onze-vriendschappen-intiemer-~bfc8154e/
Vervoort, J. (2018, 3 augustus) De leugen verpakt als waarheid. Geraadpleegd op 10 december 2018 van http://www.standaard.be/cnt/dmf20180802_03645381
Halkes, J. (2015, 11 november). Social media nekt taalvaardigheid, Metro. Geraadpleegd op 6 februari 2016, http://www.metronieuws.nl/binnenland/rotterdam/2015/11/column-aboutaleb-social-media-nekt-taalvaardigheid.
Schlikker, R. (2015, 12 augustus). Wie veel op social media zit, gaat denken dat de hele wereld rimpelloos is, Het Parool. Geraadpleegd op 14 februari 2016, http://www.parool.nl/kunst-en-media/wie-veel-op-social-media-zit-gaat-denken-dat-de-hele-wereld-rimpelloos-is~a4119236/
Slob, M. (2015, 29 november). Privacy in gevaar? Welnee, die oerbehoefte laten we ons niet afpakken, de Volkskrant. Geraadpleegd op 20 februari 2016, http://www.volkskrant.nl/opinie/privacy-in-gevaar-welnee-die-oerbehoefte-laten-we-ons-niet-afpakken~a4196461
Van Teeffelen, K. (2015, 19 september). Die blootfoto's, nou en?, Trouw. Geraadpleegd op 21 februari 2016, http://www.trouw.nl/tr/nl/5133/Media-technologie/article/detail/4145643/2015/09/19/Die-blootfoto-s-nou-en.dhtml
H4
Khaled, Y. (2012, 22 februari). Nooit meer vroeg naar school. Geraadpleegd op 8 februari 2016, http://www.dekennisvannu.nl/site/artikel/Nooit-meer-vroegnaar-school/6281.
Jagers, J. (2016, 3 februari) Factchecker. Geraadpleegd op 18 februari 2016. Knack.
Meijer, J. (2015, 12 januari) Latere schooltijden zinloos voor pubers. NRC Handelsblad, p. 17.
Oomen, E. (2016, 12 februari) Vroeg op is het nieuwe uitslapen. PZC.
H5
Jansen, M. (2015, 2 juli). Sterke taal heeft meer impact. Geraadpleegd op 9 september 2016, https://www.nemokennislink.nl/publicaties/sterke-taal-heeftmeer- impact
Meijles, S. (z.d.). Interessante tekst schrijven: hoe doe je dat? Geraadpleegd op 15 oktober 2016, http://www.protaal.nl/interessante-tekst/.
Nuytinck, A. (2015). Betreft: wijze van communiceren per e-mail (e-mailetiquette). Geraadpleegd op 16 oktober 2016 https://universonline.nl/wp-content/uploads/univers/2015/09/E-mailetiquette.pdf
Rundervoort, M. en Tiggeler, E. (2014). Beter in e-mails schrijven. Amsterdam: Academic Service.
(2015, 25 december). Hoe concreter, hoe beter? Geraadpleegd op 10 oktober 2016, http://bt.ruhosting.nl/hoe-concreter-hoe-beter/
Auteurs Jaarkatern
John Chantrel
Esther Heurter, Jolieke Piët, Paulien Sigmans, Emilie van 't Hoff, Lotte van den Ouden
Vormgeving
Uitgeverij Malmberg i.s.m. Buro de Kuijper visuele communicatie
Redactie
Verwoord tekst & redactie, Bureau Sproet
Beeldverwerving
Buro de Kuijper visuele communicatie, Myra Muller
Foto omslag
Shutterstock
Foto’s
Anthony Pappone/Moment/Getty Images, Bert Spiertz/HH, Fotopersburo Edwin Janssen/HH, GROWx, MHJ/Digital Vision Vectors/Getty Images, Praditcharoenkul/Alamy/Imageselect, Siese, Veenstra/HH, CHIARI_VFX/iStock, Javier Pierini/Taxi/Getty Images, Juul Martin, Rudmer Zwerver/Shutterstock, Vincent J. Musi/National Geographic/Getty Images, Voisin/Phanie/Passage/Getty Images, Smartha/Shutterstock, cover Mass Starvation: Polity, Press/David A. Gee, 123rf 25, 99, Hollandse Hoogte 10, 13, 16, 23, 30, 36, 37, 62, 96, Milieu Centraal 40, Shutterstock 8, 32, 33, 35, 41, 42-43, 44, 49, 50, 53, 55, 59, 68, 69, 88, Texperium 46, Wikimedia Commons 64
Bronvermeldingen teksten
H1
Cornelisse, P. (2016, 5 maart) Emmel. NRC Handelsblad. Geraadpleegd op 4 juni 2016, van https://www.nrc.nl/nieuws/2016/03/05/emmel-1595284-a731745
Beijen, F. (2016, 14 januari) Zacht gezegd. Quest.
Jongejan, D., & Van Gaalen, E. (2016, 26 maart) Weg met ‘de allochtoon’! Politiek correcte onzin? Algemeen Dagblad. Geraadpleegd op 12 juni 2016, van http://www.ad.nl/home/weg-met-de-allochtoon-politiek-correcte-onzin~af502f82/
Brazil, C. (2016, 26 maart) Algemeen Dagblad. Geraadpleegd op 12 juni 2016, van http://www.ad.nl/home/weg-met-de-allochtoon-politiek-correcte-onzin~af502f82/
Van Berkum, J. (2012) Doet taal pijn? Taalcanon. Geraadpleegd op 12 juni 2016, van http://www.taalcanon.nl/vragen/doet-taal-pijn/
Kuiken, F. (2012) Moeten allochtone ouders Nederlands praten met hun kinderen? Taalcanon. Geraadpleegd op 12 juni 2016, van http://www.taalcanon.nl/vragen/moeten-allochtone-ouders-nederlands-praten-met-hun-kinderen/
Bunnik-Rietveld, T. (2012, 12 november) Je moet beter kunnen Nederlands praten! Kennislink. Geraadpleegd op 12 juni 2016, van www.nemokennislink.nl/publicaties/je-moet-beter-kunnen-nederlands-praten
H2
Leunissen, M. (2018) Kunnen we de wereld eigenlijk wel voeden? Geraadpleegd op 1 december 2018 van https://www.volkskrant.nl/kijkverder/2018/voedselfeiten/.
Bossema, W. (2018) Groei wereldbevolking zal niet leiden tot hongersnood en sterfte door tekorten. Geraadpleegd op 1 december 2018 van https://www.volkskrant.nl/kijkverder/2018/voedselzaak/ideeen/terwijl-wereldbevolking-sterk-groeide-is-sterfte-door-hongersnoden-gedaald.
Cheuk, L. (2018, 16 juli) Overbevolking: een schadelijke mythe. Geraadpleegd op 30 november 2018 van https://www.oneworld.nl/column/overbevolking-een-schadelijke-mythe/.
Tinkebell (2018, 31 juli) Overbevolking is juist allesbehalve een schadelijke mythe. Geraadpleegd op 30 november 2018 van https://www.oneworld.nl/opinie/overbevolking-is-geen-schadelijke-mythe/.
De Winter, L. (2017, 4 april) Bevolkingsgroei in Afrika catastrofaal. Geraadpleegd op 1 december 2018 van https://www.telegraaf.nl/nieuws/107613/bevolkingsgroei-in-afrika-catastrofaal.
Von der Dunk, T. (2018, 7 oktober) Zorg in Afrika voor meer geld en minder baby's. Geraadpleegd op 30 november 2018 van https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-op-zondag-de-welvaart-in-afrika-moet-omhoog-het-geboortecijfer-omlaag~ba51e53e/
H3
Schouten, R. (2018, 29 oktober). Superrobots jagen mij grote angst aan. Geraadpleegd op 1 november 2018 van https://www.trouw.nl/religie-en-filosofie/superrobots-jagen-mij-grote-angst-aan~ab666862/.
Van Ojik, B. (2014, 20 oktober). Laat die robots maar komen. Geraadpleegd op 30 oktober 2018 van https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/laat-die-robots-maar-komen~bef37a4d/.
Eskens, E. (2016, 1 april) We worden animachines. Willen we dat? Filosofie Magazine. Geraadpleegd op 9 mei 2016, van https://www.filosofie.nl/nl/artikel/45213/we-worden-animachines-willen-we-dat-wel.html
NRC Handelsblad. (2015, 11 december) Commentaar: Robots vergen zelfvertrouwen. NRC Handelsblad. Geraadpleegd op 11 mei 2016, van https://www.nrc.nl/nieuws/2015/12/11/robots-vergen-zelfvertrouwen-1565893-a126425
Van Tienen, J. (2015, april) Digi-scepticus versus gechipte mens. Delta Lloyd Magazine. Geraadpleegd op 11 mei 2016, van https://www.deltalloyd.com/media/205073/201504_dlmagazine.pdf
H5
Van Roon, S. (z.d.) Stijl en originaliteit van de sollicitatiebrief. Leren.nl. Geraadpleegd op 12 november 2016, van http://www.leren.nl/cursus/solliciteren/sollicitatiebrief/stijl-en-originaliteit.html
Weijers, J. (2015, 20 november) Zég dat dan! Begrijpelijke taal. Geraadpleegd op 17 november 2016, van http://bt.ruhosting.nl/zeg-dat-dan/
(2009, september) ‘Je past derhalve niet in het profiel’ – Nietszeggende afwijzingsbrieven. Onze taal.
Auteurs Jaarkatern
John Chantrel
Esther Heurter
Jolieke Piët
Paulien Sigmans
Emilie van 't Hoff
Lotte van den Ouden
Vormgeving
Uitgeverij Malmberg i.s.m. Buro de Kuijper visuele communicatie
Redactie
Verwoord tekst & redactie, Bureau Sproet
Beeldverwerving
Buro de Kuijper visuele communicatie, Myra Muller
Foto omslag
Hollandse Hoogte
Foto’s
© tekst en afbeeldingen Stichting het Toonder Auteursrecht, Culture Images/HH, Picture Partners/Alamy/Imageselect, VM. Shpilka/Shutterstock, Hans van Rhoon/HH, C2005, Persepolis - Marjane Satrapi, vertaald door Toon, Dohmen, Uitgeverij altas, Hollandse Hoogte 16, 29, 56-57, Istockphoto 44, Shutterstock 8, 10, 13, 25, 26, 28, 33, 35, 37, 39, 41, 47,, 51, 62, 65, 66, 78, VolkerWessels Vastgoed 20-21, Wikimedia Commons 48, 55, 68, 71
Bronvermeldingen teksten
H1
Kröger, S. en Wouters, R. (2018, 7 mei) Circulair werken moet lonen. Geraadpleegd op 14 oktober 2018 van https://bureaudehelling.nl/artikel/circulair-werken-moet-lonen.
Bronwasser, S. (2016, 14 juli) Puinruimer. De wegwerpmaatschappij is te zot voor woorden, de Volkskrant. Geraadpleegd op 10 september 2016, van http://www.volkskrant.nl/binnenland/-de-wegwerpmaatschappij-is-te-zot-voorwoorden~a4339221/
De Volkskrant. (z.d.). Over de Volkskrant. Geraadpleegd op 12 september 2016, van https://abonnement.volkskrant.nl/over-de-krant
H2
Verkade, T. (2016, juli) Weg met duurzaamheid, op naar tijdelijkheid, zegt deze architect, de Correspondent. Geraadpleegd op 15 oktober 2016, van https://decorrespondent.nl/5026/weg-met-duurzaamheid-op-naar-tijdelijkheid-zegtdeze-architect/528469198950-7684fbd4
Witman, B. (2016, 21 januari). Niets is nieuw in ‘nieuw’ Liander-gebouw, de Volkskrant. Geraadpleegd op 23 oktober, van http://www.volkskrant.nl/recensies/niets-is-nieuw-in-nieuw-liander-gebouw~a4229129/
Van Steenbergen, E. (2016, 17 februari). Artsen willen zelf niet worden gereanimeerd, NRC Next. Geraadpleegd op 25 oktober 2016, van https://www.nrc.nl/nieuws/2016/02/17/artsen-willen-zelf-niet-worden-gereanimeerd-1590355-a701819
Van Steenbergen, E. (2016, 17 februari). Artsen weten hoe erg het is, NRC Next. Geraadpleegd op 25 oktober 2016, van http://www.nrc.nl/nieuws/2016/02/17/artsen-weten-hoe-erg-het-is-1592846-a1196917
Timmers, M. (2016, 4 februari). Het nieuwe Philips HealthTech: Het ziekenhuis komt bij u thuis, Eindhovens Dagblad. Geraadpleegd op 14 oktober 2016, van http://www.ed.nl/economie/philips/het-nieuwe-philips-healthtech-hetziekenhuis-komt-bij-u-thuis-1.5689676
Van Noort, W. (2016, 24 februari) Waarom techbedrijven steeds vaker azen op medische data, NRC Handelsblad. Geraadpleegd op 19 oktober 2016, van https://www.nrc.nl/nieuws/2016/02/24/waarom-techbedrijven-steeds-vakerazen-op-medische-1591602-a99634
Rijssemus, T. (2014, 17 november) Journalisten verdraaien feiten niet, ze interpreteren ze, Het Parool. Geraadpleegd op 19 oktober 2016, van http://www.parool.nl/kunst-en-media/-journalisten-verdraaien-feiten-niet-ze-interpreterenze~a3792332/
Berghmans, E. (2016, 3 februari). Bliep! Hartslag 180. Stop met werken!, NRC Handelsblad. Geraadpleegd op 14 september 2016, van https://www.nrc.nl/nieuws/2016/02/03/bliep-hartslag-180-stop-met-werken-1583890-a86055
H3
Teffer, P. (2014, 10 november) Waarom moeten strips op boeken lijken om waardering te krijgen? Geraadpleegd op 1 november 2018 van https://reportersonline.nl/waarom-moeten-strips-op-boeken-lijken-omwaardering-te-krijgen/
Anker, R. (2009, 15 april) De nagetekende wereld. Geraadpleegd op 1 november 2018 van https://www.groene.nl/artikel/de-nagetekende-wereld
Van Vugt, T. (2018, juni) In de ballonnen staan de pareltjes – Taalcreativiteit in strips. Geraadpleegd op 30 oktober 2018 van https://onzetaal.nl/tijdschrift/digitale-onze-taal/editie/juni-2018/1806-in-de-ballonnen-staan-de-pareltjes
Van Gysel, F. (datum onbekend) Stripromans in de klas. Geraadpleegd op 30 oktober 2018 van http://www.nieuweleescultuur.ugent.be/files/reader_graphic_novel.pdf
H4
Pfauth, E. (2013, 31 oktober) Cultuurbarbaren, De correspondent. Geraadpleegd op 4 januari 2016, van https://decorrespondent.nl/272/cultuurbarbaren/7668496-158aa8cb
next.checkt. (2013). Puberbrein onrijp voor nieuwe leren, NRC Handelsblad. Geraadpleegd op 7 februari 2016, van NRC: https://www.nrc.nl/nieuws/2013/08/05/puberbrein-onrijp-voor-nieuwe-leren-1277354-a1040843
Barneveld, S. (2015). Een kijkje onder de hersenpan, Didaktief. Geraadpleegd op 7 januari 2016, van https://didactiefonline.nl/artikel/een-kijkje-onder-dehersenpan
Berger, L. (2015). Hoe creativiteit een talent voor iedereen en een oplossing voor alles werd, De correspondent. Geraadpleegd op 6 februari 2016, van De Correspondent: https://decorrespondent.nl/2452/hoe-creativiteit-een-talentvan-iedereen-en-een-oplossing-voor-alles-werd/81698188-45132a91
H5
Van Roon, S. (z.d.) Stijl en originaliteit van de sollicitatiebrief, Leren.nl. Geraadpleegd op 12 november 2016, van http://www.leren.nl/cursus/solliciteren/sollicitatiebrief/stijl-en-originaliteit.html
Weijers, J. (2015, 20 november) Zég dat dan!, Begrijpelijke taal. Geraadpleegd op 17 november 2016, van http://bt.ruhosting.nl/zeg-dat-dan/
Van den Eijkel, W. en Van Veelen, A. (2009, september) ‘Je past derhalve niet in het profiel’ – Nietszeggende afwijzingsbrieven. Onze taal.
Carrieretijger.nl. (z.d) Motivatiebrief aanmelding pre-master Kunstbeleid en -management / Motivatiebrief voor toelating Msc Business Administration. Geraadpleegd op 11 november 2016, van http://www.carrieretijger.nl/forum/showthread.php?t=2822
(z.d) Sollicitatie kassamedewerker. Geraadpleegd op 16 november 2016, van http://voorbeeldsollicitatiebrief.info/sollicitatiebrief-kassamedewerker/
Auteurs Jaarkatern
John Chantrel, Esther Heurter, Jolieke Piët, Paulien Sigmans, Emilie van 't Hoff, Lotte van den Ouden
Vormgeving
Uitgeverij Malmberg i.s.m. Buro de Kuijper visuele communicatie
Redactie
Verwoord tekst & redactie, Bureau Sproet
Beeldverwerving
Buro de Kuijper visuele communicatie, Myra Muller
Foto omslag
Hollandse Hoogte
Foto’s
amphotora/iStock, Eva-Katalin/iStock, Greenpeace, Joe Raedle/Gety Images, Levin den Boer/Kippa/ANP, Maskot/Getty Images, Matt Cardy/Getty Images, Michael Kappeler/AFP/ANP, Milieudefensie, Piroschka van de Wouw/Kippa/ANP, volkova natalia/Shutterstock, WWF, Lightspring/Shutterstock, Hollandse Hoogte 8, 10, 26, 29, 30, 33,, 35, 63, 76, 81, Shutterstock 12, 14, 17, 18, 20, 22, 30, 36,, 41, 46, 48, 50, 53, 55, 57, 58, 68
Bronvermeldingen teksten
H1
Christaens, K. (2012, 16 oktober). Mars One: brengt Nederland ons naar Mars?, Spacepage. Geraadpleegd op 30 maart 2016, van https://www.spacepage.be/artikelen/ruimtevaart/commerciele-ruimtevaart/mars-one-brengt-nederland-onsnaar-mars
Van de Water, S. (2016, 24 maart). Gaan bedrijven de ruimtekolonisatie redden?, New Scientist.
Cornelis, G. (2013, 17 januari). Ruimtevaart is luchtfietserij en onnodig prestigevertoon,
Trouw. Geraadpleegd op 1 april 2016 van http://www.trouw.nl/tr/nl/6700/Wetenschap/article/detail/3378667/2013/01/17/Ruimtevaart-is-luchtfietserij-en-onnodig-prestigevertoon.dhtml
Schouboe, E. (2018, november) Comeback van de reuzenraketten. Wetenschap in beeld november 2018.
Elibol, R. (2018, 16 mei) Van stripverhaaltjes naar echte ruimteraketten Naar de maan met je miljarden. Geraadpleegd op 16 november 2018 van https://www.groene.nl/artikel/naar-de-maan-met-je-miljarden
H2
Tempelman, O. (2015, 2 januari). Nederlandse taal is omslachtig en eigenaardig, blijkt uit onderzoek, de Volkskrant. Geraadpleegd op 2 juni 2016, van http://www.volkskrant.nl/wetenschap/nederlandse-taal-is-omslachtig-en-eigenaardig-blijkt-uit-onderzoek~a3821300/
Van den Enden, B. (2015, 3 januari). Calvinistisch kritisch onderzoek naar Hollandse eigenaardigheden, de Volkskrant. Geraadpleegd op 2 juni 2016, van http://www.volkskrant.nl/opinie/calvinistisch-kritisch-onderzoek-naar-hollandse-eigenaardigheden~a3821973/
Van Knegsel, J. (2015, 5 januari). Taalgebruiker maakt Nederlands omslachtig, de Volkskrant. Geraadpleegd op 2 juni 2016, van http://www.volkskrant.nl/opinie/taalgebruiker-maakt-nederlands-omslachtig~a3822798/
Leufkens, S. (2015, 2 januari). Een korte samenvatting van mijn proefschrift: Transparency in language. A typological study. Geraadpleegd op 4 juni 2016, van http://milfje.blogspot.nl/2015/01/door-sterre-leufkens-een-korte.html
Smit, D. (2012, 22 oktober). Pleidooi voor grammaticale voorlichting op scholen, De Speld. Geraadpleegd op 8 juni 2016, van https://speld.nl/2012/10/22/pleidooi-voor-grammaticale-voorlichting-op-scholen/
Coppen, P. (z.d.). Wat is de zin van schoolgrammatica?, Taalcanon. Geraadpleegd op 8 juni 2016, van http://www.taalcanon.nl/vragen/wat-is-de-zin-van-schoolgrammatica/
Fischer, O. (z.d.). Is het erg dat taal verandert?, Taalcannon. Geraadpleegd op 8 juni 2016, van http://www.taalcanon.nl/vragen/is-het-erg-dat-taal-verandert/
H3
Scheffer, P. (2016, 26 maart). De ‘soft power’ van Erasmus, Trouw. Geraadpleegd op 30 maart 2016, van http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/4270757/2016/03/26/De-soft-power-van-Erasmus.dhtml
Van der Linde, I. (2018, 3 oktober) Gesloten grenzen: het lelijke gezicht van Europa. Geraadpleegd op 18 november 2018 van https://www.groene.nl/artikel/het-lelijke-gezicht-van-europa
Van Rossum, M. (2017, 20 april) Er valt een Europese natie te winnen. Geraadpleegd op 16 november 2018 van https://www.maartenonline.nl/nl/content/110947/er-valt-een-europese-natie-te-winnen.html
Van Acker, J. (2016, 23 mei) De identiteit van Europa: twee bewegingen, vier gevaren - Een universele beschaving. Geraadpleegd op 16 november 2018 van https://politiek.tpo.nl/2016/05/23/identiteit-europa-twee-bewegingen-vier-gevaren/
Van der Steen, P. (2015, 19 december). Zonder ontstaansmythe ben je nergens, Trouw. Geraadpleegd op 9 april 2016, van http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/4210892/2015/12/19/Zonder-ontstaansmythe-ben-je-nergens.dhtml
Eijsvoogel, J. (2016, 12 april). ‘Geen land in Europa is zo kwetsbaar als Duitsland’.
NRC Handelsblad. Geraadpleegd op 13 april 2016, van https://www.nrc.nl/nieuws/2016/04/12/overtuigde-europeaan-is-nu-verplicht-voor-eu-te-s-1607678-a398291