Van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’

Zelfinzicht centraal

‘In de film One Flew over the Cuckoo’s Nest zie je hoe de gezondheidszorg de afgelopen decennia is veranderd’, illustreert Jean-Paul. ’In de jaren 60 had de cliënt – toen nog ‘patiënt’ – niets over zijn behandeling te zeggen. Het woord van de arts was leidend. Tegenwoordig werkt bijna iedere zorgprofessional cliëntgericht.’ Hierbij staan de persoonlijke kant en het zelfinzicht van de cliënt centraal. ‘Je gaat van zorgen voor naar zorgen dat: een meer preventieve en welzijnsgerichte aanpak.’

Cliënten mondiger en kritischer

Jean-Paul blikt terug in de tijd om de verandering te verklaren: ‘Een halve eeuw geleden was de samenleving veel paternalistischer. Deskundigen hadden de wijsheid in pacht en dus de leiding. Tegenwoordig heeft iedereen toegang tot kennis; dat maakt cliënten mondiger en kritischer. Daarbij komt dat we steeds meer preventief zijn gaan werken, ook buiten de zorg. We versterken onze dijken in plaats van ze pas te repareren na overstroming. Ook dat is mogelijk door de toename van kennis: je kunt pas preventief werken als je oorzaak en gevolg kent. Ons denkvermogen is enorm toegenomen.’

Gedachtegoed Machteld Huber

In lijn met de maatschappelijke ontwikkelingen won de cliëntgerichte benadering aan populariteit. Die werd geïntroduceerd door zorgveranderaars als Machteld Huber, van oorsprong huisarts en grondlegger van de Positieve Gezondheid. Dit gedachtegoed verlegt de focus van de aandoening of ziekte naar de mens zelf. Jean-Paul onderscheidt drie belangrijke uitgangspunten in Hubers ideeënleer, en daarmee in de cliëntgerichte benadering: de integratie van zorg en welzijn; de focus op gezondheid in plaats van ziekte, en het geven van regie aan de cliënt.

“Professionele zorg blijft van belang, maar er is nu ook aandacht voor informele zorg.” – Jean-Paul Kokkeler, methodespecialist mbo

Aandacht voor welzijn en gezondheid

Integratie van zorg en welzijn houdt in dat de gezondheidszorg meer ruimte biedt aan welzijn: informele zorg. ‘Even bij de cliënt gaan zitten en een luisterend oor bieden’, licht Jean-Paul toe. ‘Bij hoofdpijn kun je een paracetamol geven, maar je kunt ook vragen waar de cliënt zelf denkt dat de klacht vandaan komt. Misschien wil hij naar buiten. Dan is regelmatig wandelen effectiever.’ Met de focus op gezondheid in plaats van ziekte verschuift het accent van klachten en problemen naar positieve aspecten als veerkracht, zingeving en zelfmanagement. ‘Wat kan iemand nog wel, wat geeft energie? Daar kom je achter door veel vragen te stellen en actief te luisteren.’

“Je beschouwt de cliënt meer als een klant met een vraag, waarop je het zorgaanbod afstemt.” – Jean-Paul Kokkeler, methodespecialist mbo

Eigen regie

Beide uitgangspunten samen leiden tot meer regie bij de cliënt. ‘Je stelt iemand in staat om zelf keuzes te maken’, legt Jean-Paul uit. ‘Misschien wil een bewoonster van een verpleeghuis zelf haar steunkousen aantrekken, zodat ze niet iedere ochtend om zeven uur wordt gewekt door de verzorgster die dan haar ronde doet. Die keuzevrijheid geeft de cliënt meer eigenwaarde.’

Cliënt als klant

De nieuwe werkwijze wordt ook wel aangeduid als servicegericht, integraal en resultaatgericht. Waarbij ‘resultaatgericht’ staat voor het beantwoorden van de zorgvraag en ‘servicegericht’ voor dienstbaarheid. ‘Je beschouwt de cliënt meer als een klant met een vraag waarop je het zorgaanbod afstemt’, omschrijft Jean-Paul. ‘Vandaar ook dat je het woord ‘patiënt’ steeds minder hoort: het woordgebruik verandert mee.’

Breder zorgaanbod

Met ‘integraal’ wordt het samengaan van zorg en welzijn bedoeld. Jean-Paul: ‘Voorheen besteedde een zorgverlener weinig aandacht aan iets waarvoor hij of zij niet bevoegd was. Tegenwoordig verwijs je door naar een andere zorgprofessional. Door kortere lijnen en interdisciplinaire samenwerking ontstaat een breder zorgaanbod, waarmee je beter kunt voldoen aan de zorgvraag van de cliënt.’

Holistische visie

Monique Middelkamp, docent op Landstede MBO, heeft jarenlang ervaring met de cliëntgerichte benadering in verschillende woonzorgcentra, en leert de werkwijze nu aan studenten Verzorgende IG en Maatschappelijke Zorg. Ze werkt met de lesmethode Take Care en introduceert in haar lessen behandelvragen van cliënten uit thuiszorginstellingen en verpleeghuizen. ‘Studenten werken daardoor niet op de automatische piloot, maar bekijken kritisch wat de cliënt nodig heeft, ook op mentaal en sociaal vlak. Dat zorgt voor een holistische visie, waarin de mens achter de mens wordt gezien.’

“Studenten bekijken kritisch wat de cliënt nodig heeft, ook op mentaal en sociaal vlak.” – Monique Middelkamp, docent Verzorgende IG en Maatschappelijke Zorg

Eigen inbreng van casussen

Monique waardeert dan ook de aandacht voor casuïstiek binnen Take Care. ‘Er is veel ruimte voor eigen inbreng van casussen, maar er zijn ook veel verhalen, situatiebeschrijvingen en samenwerkingsopdrachten die de beroepspraktijk nabootsen.’ Jean-Paul licht die praktijkgerichte insteek toe: ‘Ervaringsgericht leren vergroot het inlevingsvermogen, een essentiële vaardigheid voor cliëntgerichte zorgverlening. Open vragen werken ook goed om het empathisch vermogen te ontwikkelen: hoe zou jij dit aanpakken, wat vind je van dit voorbeeld? Op die manier laten we studenten zoveel mogelijk zelf ervaren.’

Studenten leggen regie bij cliënt

Het resultaat van het cliënt- en casusgerichte onderwijs ziet docent Monique terug in de praktijk. ‘Ik merk aan het woordgebruik en de manier van communiceren van de studenten dat ze de regie bij de cliënt leggen, onder meer doordat ze veel vragen stellen en meer ondersteunend werken. Op die manier vergroot je de participatie, zingeving en zelfstandigheid van cliënten. Dat draagt enorm bij aan hun sociaal en mentaal welbevinden.’